Eserleri devlet hazinesi ilan edilen büyük yazar Celil Memmedguluzade'nin doğum günüdür

Bugün Azerbaycan edebiyatının önde gelen temsilcisi, yazar, oyun yazarı, gazeteci ve toplum adamı Celil Memmedguluzade'nin doğum günüdür.

Oxu.Az hatırlatıyor ki, o, 10 Şubat 1869'da Nahçıvan şehrinde küçük bir tüccar ailesinde dünyaya geldi.

İlk eğitimini önce mollahane'de, sonra ise üç sınıflı Nahçıvan şehir okulunda aldı.

Çar hükümeti 1879'da Kafkasya (Gori) Öğretmen Okulu bünyesinde Azerbaycan bölümünün kurulması hakkında ferman verdi. Okulun Azerbaycan bölümünün müfettişi A.O.Çernyayevski ilk yıllarda Azerbaycan'ın bölgelerini gezerek, okulda okumak için öğrenciler seçti. O, 1882'de Nahçıvan'a geldi ve Celil Memmedguluzade'yi de diğer öğrencilerle birlikte eğitim alması için listeye aldı.

Celil Memmedguluzade okulu 1887'de bitirdi ve öğretmenlik diploması aldı.

Yazarın dünya görüşünün, sanatsal zevkinin, yaratıcılık alışkanlıklarının oluşmasında 5 yıl okuduğu Kafkasya Öğretmen Okulu'ndaki eğitim yılları önemli bir aşama oldu. Celil burada Azerbaycan ve Doğu edebiyatının yanı sıra, Avrupa, Rus bilimi, kültürü ve demokratik düşüncesi, ilerici pedagojik öğretisiyle de yakından tanıştı.

Celil Memmedguluzade okulu bitirip öğretmenlik diploması aldıktan sonra öğretmenlik mesleğine başladı. O, burada da eğitim-öğretim işlerinin yükseltilmesine özel önem verdi, okula sekiz Azerbaycanlı kız öğrenci çekerek özel sınıf oluşturdu ve dersleri kendisi verdi.

Toplum adamı Azerbaycan edebiyatı tarihinde önde gelen gazeteci ve yazar olmakla beraber, aynı zamanda büyük bir oyun yazarı ve hikayeci olarak da tanındı.

Celil Memmedguluzade'nin ilk yaratıcı dönemi 1905 devrimine kadar sürdü. Bu dönemde "Çay Değirmeni" adlı alegorik manzum tiyatroyu, "Danabaş Köyü Hikâyeleri" adlı kısa hikâyeyi, "Danabaş Köyü Okulu", "Üzüm Oyunu" ve "Posta Kutusu" adlı hikâyeleri yazdı. Yazarın yaratıcılığının ilk dönemine ait olan bu erken dönem eserleri, devrim öncesi dönemde Azerbaycan köylüsünün yaşam ve geçim koşullarının çeşitli yönlerini yansıtır.

Mirza Celil'in bilinen ilk nesir eseri 1894 yılında yazdığı "Danabaş Köyü Hikâyeleri" adlı hikâyesidir.

Celil Memmedguluzade, 20. yüzyılın başlarından itibaren sürekli olarak sanatsal yaratıcılıkla uğraşmıştır. Güçlü yazarın "Zeynal Usta", "Dallek", "İran'da Hürriyet", "Fatma Teyze", "Gurbanali Bey", "Guzu", "Nigarancilıç", "Konsolosun Karısı" ve "Pirverdi'nin Horozu" adlı öyküleri onu küçük edebiyatın büyük ustası yapmıştır. Celil Memmedguluzade, sanat hayatına 23 yaşında köyde öğretmenlik yaparak başladı. Yazarın ilk edebi deneyimi alegorik dram "Çay Değirmeni"dir. Yazar, "Çay Değirmeni" adlı eserinde, köyün en alt tabakasının içinde bulunduğu sefil ve acınası durumu, hizmetçi Ali'nin şahsında yansıtır.

20. yüzyıl Azerbaycan dramaturjisinin yeni bir aşamasını başlatan "Ölüler" komedisi 1909 yılında yazılmıştır. Eser, dine, hurafelere ve feodal yaşam tarzına karşı verilen mücadeleyi yansıtıyor.

"Ölüler" cehaleti, geri kalmışlığı, ikiyüzlülüğü ve yalanları ifşa ediyor. Cehaletin ve tembelliğin ne gibi sıkıntılara yol açtığını gösteriyor. Büyük oyun yazarının bu komediyi yazmaktaki amacı, yüzyıllardır Müslüman ülkelerdeki insanları cehalet içinde tutan, hurafelerde çürüten, dini ve şeriatı bir soygun aracı haline getiren yalancı, hilekar din adamlarının gerçek yüzünü kamuoyuna tanıtmaktır.

Azerbaycan ve Doğu'da kadın-erkek eşitliği ideolojisinin temellerini atan kamusal bir figür olarak kabul edilir. Celil Memmedguluzade'nin hikâyelerinde kadın köleliğine karşı mücadele teması önemli bir yer tutar. Mirza Celil, hem öykülerinde hem de dramaturjik ve gazetecilik çalışmalarında kadın kurtuluşu meselesine geniş yer vermiştir.

7 Nisan 1906'da ilk sayısı çıkan "Molla Nasreddin" dergisini yayınlamaya başlayarak Azerbaycan'da ve Türk-Müslüman dünyasında ilk kez hiciv gazeteciliğinin temellerini attı. O tarihten sonra Mirza Celil, Molla Nasreddin olarak anılmaya başlandı.

Derginin yayıncısı tarafından savunulan derin demokrasi ve özgürlük fikirleri, dergiye uluslararası dünyada evrensel bir sevgi ve büyük bir etki kazandırmıştır. Çarlık hükümeti sık sık onu yargılıyor, "Geyrat" matbaasında aramalar yapıyor, hatta bazen "Molla Nasreddin"in yayımını bile durduruyordu.

Yazarın eserleri birçok dile çevrilmiştir.

Azerbaycan Cumhuriyeti'nde bir dizi cadde, kültürel ve eğitim kurumu (Nahçıvan Devlet Müzikal Dram Tiyatrosu ve Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Edebiyat Müzesi dahil) C. Mammadguluzade'nin adını taşımaktadır. 1967 yılında eski Astarkhanbazar ilçesi ve şehri onun onuruna Celilabad adını aldı ve bir zamanlar öğretmenlik yaptığı köyün adı da Celilkend olarak değiştirildi. Nahçıvan ve Celilabad'da heykeli dikilmiştir. Bakü ve Nahçıvan'da ev müzeleri, Nehram ve Celilkend köylerinde ise anıt müzeler açıldı.

Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, 17 Ocak 2019'da Celil Memmedguluzade'nin 150. doğum yıldönümünün kutlanmasına ilişkin kararnameyi imzaladı.

Azerbaycan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu'nun 7 Mayıs 2019 tarihli 211 sayılı Kararı ile Celil Memmedguluzade, Azerbaycan Cumhuriyeti'nde eserleri devlet mirası olarak ilan edilen yazarlar listesine dahil edildi.

Büyük yazar 4 Ocak 1932'de Bakü'de vefat etti. Mezarı Fahri Hıyaban'dadır.