Hayatını bilime adayan dünyaca ünlü bilim insanı Lütfi Zade'nin doğum günü

Bugün dünyaca ünlü Azerbaycanlı bilim insanı, bulanık kümeler teorisi ve bulanık mantığın kurucusu, Kaliforniya Üniversitesi profesörü Lütfi Zade'nin doğum günüdür.

4 Şubat 1921'de Bakü'de doğan Lütfi Rahim oğlu Aliaskerzade, ilk eğitimini 16 numaralı ortaokulda aldı. 1932'de Aliaskerzade ailesi İran'a göç etti. Burada orta öğrenimini tamamlayan Lütfi Zade, Tahran Üniversitesi elektrik mühendisliği fakültesine kabul edildi.

Büyük bilim insanının ABD hayatı 1944'te başlar. Tahran Üniversitesi'ni büyük başarıyla bitirdikten sonra Amerika Birleşik Devletleri'ne gitti. Lütfi Zadeh 1944'ten 1959'a kadar Massachusetts Teknoloji Enstitüsü ve Columbia Üniversitesi'nde yüksek lisans ve doktora derecelerini aldı. 1959'dan itibaren Berkeley Üniversitesi'nde çalıştı ve 1963'ten itibaren elektrik mühendisliği ve bilgisayar bilimleri bölüm başkanlığı yaptı. Aynı üniversitede ömür boyu profesör ve "Soft Computing" Enstitüsü direktörü olarak görev yaptı.

Azerbaycanlı bilim insanına dünyada ün kazandıran ve endüstride yaygın olarak uygulanan, aynı zamanda dünya biliminde devrim sayılan bulanık mantık ("Fuzzy Logic") teorisi oldu. Bu teori matematiğin temeli olan ikili küme kavramına yeni bir ifade getirdi: bulanık küme. Bilimde bulanık ölçünün dahil edilmesi, doğada ve toplumda meydana gelen süreçlerin belirsizliğini daha uygun şekilde dikkate almaya olanak sağladı. Japonya'nın "Mitsubishi", "Toshiba", "Sony", "Canon", "Sanyo", "Nissan", "Honda" ve diğer saygın şirketleri bulanık mantık teknolojisini fotoğraf ve video kameralar, çamaşır makineleri ve vakumlu kimyasal temizleyicilerin üretiminde, otomobillerin, trenlerin, endüstriyel süreçlerin kontrolünde yaygın olarak kullanmaktadır.

Bilim insanı aynı zamanda "İzlenim Teorisi", "Sistemler Teorisi", "Sözel İşlemci Bilgisayar Teorisi", "Optimal Filtreler Teorisi" gibi dünya biliminin gelişiminde ve yeni temeller üzerinde kurulmasında önemli rol oynayan bilimsel keşiflerin yazarıdır. Hakkında "Modern Bilimin Önderi", "Dünya Dahiler Olmadan Yaşayamaz" kitapları yazıldı, "Uzak ve Yakın Lütfi Zade" belgeseli çekildi, Lütfi Zade Mirası ve Yapay Zeka Derneği, Lütfi Zade adına Uluslararası Modern Bilimler Akademisi kuruldu.

Bilim insanının ünlü durum uzayı, dinamik sistemlerin kontrol ve gözlem teorileri modern kontrol biliminin temelini oluşturmaktadır. ABD Ulusal Uzay Araştırmaları Merkezi (NASA) bu teoriler temelinde kontrol sistemlerini araştırır, tasarlar ve uygulamaya koyar.

Lütfi Zade'in zengin bilimsel faaliyeti Azerbaycan devleti tarafından da her zaman yüksek değer gördü. 2011 yılı Şubat ayında Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in ilgili kararnamesi uyarınca, dünyaca ünlü bilim insanı teknolojilerin gelişimine verdiği katkılar ve kültürlerarası diyalogun kurulmasında gösterdiği hizmetlerinden dolayı "Dostluk" nişanı ile ödüllendirildi. 21 Ocak 2021'de ise Cumhurbaşkanı İlham Aliyev "Seçkin bilim insanı Lütfi Zade'nin 100. yılının kutlanması hakkında" Kararname imzaladı.

Dünyaca ünlü bilim insanı son kez 2008 yılının Kasım ayında "BakuTel" uluslararası telekomünikasyon ve bilgi teknolojileri fuar ve konferansına katılmak için Bakü'ye geldi. Lütfi Zade, Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi (AMEA) Başkanlık Heyeti'nde düzenlenen etkinliğe katıldı ve bilime katkılarından dolayı AMEA'nın onur diploması ile ödüllendirildi.

AMEA Başkanlık Heyeti'nin 20 Nisan 2016'da yapılan toplantısında büyük bilim insanı "Azerbaycan Cumhuriyeti Nizami Gencevi adına Altın Madalya"ya layık görüldü. 1989'da bulanık mantık teorisinin endüstrideki başarılarından dolayı Japonya'nın bilim insanlarına verilen en yüksek "Honda" ödülü ile onurlandırıldı.

Lütfi Zade, Berkeley Üniversitesi'nin ömür boyu profesörü seçilen tek kişi oldu. NASA ve NATO'nun önde gelen uzmanıydı. Ayrıca yaşadığı Berkeley şehrinde kendi adını taşıyan "Institute Zade-ZIFT" Bilgi Teknolojileri Enstitüsü'nün yöneticiliğini yaptı. Lütfi Zade, Alman bilim insanı Max Planck'tan sonra dünyada hayattayken hem kendi adını hem de teorisinin adını taşıyan bilim merkezi kurulan ikinci bilim insanıdır.

Birçok yabancı ülke akademisinin üyesi olan Lütfi Zade, çok sayıda saygın topluluk ve vakfın ödüllerine layık görüldü, madalyalarla onurlandırıldı. Onlarca yabancı devlet ve sivil toplum kuruluşunun fahri doktoru oldu. Dünyaca ünlü bilim insanı aynı zamanda ABD Ulusal Mühendislik Akademisi üyesi ve fahri akademisyeni seçildi.

Aynı zamanda AMEA Bilgi Teknolojileri Enstitüsü'nün "Bilgi Toplumu Sorunları" ve "Bilgi Teknolojileri Sorunları" dergilerinin onursal baş editörü oldu.

Lütfi Zade 6 Eylül 2017'de ABD'nin Kaliforniya eyaletinde 96 yaşında hayata gözlerini yumdu.

Bilim insanının naaşı kendi vasiyeti üzerine Azerbaycan'a getirildi ve Fahri Hıyaban'da defnedildi.