Siyasi Harita: Dünya 2024'ü hangi olaylarla hatırlayacak?

2024'ün siyasi manzarasını renklerle tasvir edersek, muhtemelen daha çok kırmızı ve siyah renkler ağır basacaktır. Çünkü geride bıraktığımız yılda çatışmalar yeniden alevlendi, siyasi sahnede yeni kişilikler ortaya çıktı, bazı eskiler ise sadece görevlerini bırakmakla kalmadı, hayatlarını da kaybetti.

Oxu.Az, dünya basınının gündemini meşgul eden, siyaset ve tarihin akışını etkileyen en önemli haberleri okuyuculara hatırlatıyor.

Kasım Süleymani'nin anma töreninde gerçekleşen iki büyük patlama

3 Ocak 2024'te İran'ın doğusundaki Kerman şehrinde Kasım Süleymani'nin yıldönümü töreninde iki büyük patlama meydana geldi. Sonuç olarak anma törenlerine katılan 94 kişi hayatını kaybetti, 284 kişi çeşitli derecelerde yaralandı. İki gün sonra patlamalarla ilgili sorumluluğu Afganistan'da faaliyet gösteren İslam Devleti örgütü üstlendi. Patlama generalin türbesi yakınında gerçekleşti. Patlama sonucunda türbe zarar görmedi.

Vladimir Putin uzun süre sonra Batılı gazeteciye geniş röportaj verdi

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, 2022 Şubat'ından, yani Ukrayna'da savaş başladıktan sonra Batı'dan bir gazeteciye ilk büyük röportajını verdi. ABD'li ünlü gazeteci Tucker Carlson ile gerçekleşen röportaj iki saatten fazla sürdü. Gazeteci röportajı X sosyal medya platformunda paylaştıktan sonra beş saatten fazla sürede 60 milyondan fazla görüntülenme aldı. T.Carlson röportajdan sonra V.Putin'i çok akıllı bir sohbet arkadaşı olarak nitelendirdi. Onun sözlerine göre, röportaja beş saate yakın zaman harcadı.

Aleksey Navalny hapishanede öldü

16 Şubat'ta Rus siyasetçi Aleksey Navalny, Rusya'nın Yamalo-Nenets Özerk Bölgesi'ndeki Karp kasabasında bulunan cezaevinde hayatını kaybetti. Olayın ardından Avrupa Birliği'ne üye 27 ülkenin dışişleri bakanları Brüksel'de düzenlenen toplantıda, Aleksey Navalny'nin tutuklanma koşulları ve ölümünden sorumlu olanlar hakkında yaptırım uygulanmasına ilişkin siyasi karar aldılar. A. Navalny 1 Mart'ta Moskova'daki Borisovskoe Mezarlığı'nda defnedildi.

Rusya'da başkanlık seçimi

15-17 Mart 2024 tarihleri arasında Rusya Federasyonu'nda başkanlık seçimi gerçekleşti. Sonuçta oyların %87,29'unu alan Vladimir Putin beşinci kez Rusya Devlet Başkanı seçildi. Vladimir Putin'i ilk tebrik eden devlet başkanı Çin Halk Cumhuriyeti lideri Xi Jinping oldu.

Crocus City Hall terörü

22 Mart'ta Moskova yakınlarında bulunan, Azerbaycanlı iş adamı Araz Ağalarov'a ait Crocus City Hall konser salonunda terör saldırısı gerçekleştirildi. Terör sonucunda 145 kişi hayatını kaybetti, 550'den fazla kişi yaralandı. Terör saldırısıyla ilgili 18 kişi tutuklandı. Saldırıdan kısa süre sonra Telegram kanalı üzerinden yayınlanan açıklamada İslam Devleti'nin Güney-Orta Asya'da bulunan bölgesel kolu olan İslam Devleti - Horasan Vilayeti sorumluluğu üstlendi. Olayla ilgili olarak Rusya'da 24 Mart ulusal yas günü ilan edildi.

İran-İsrail gerginliği

2024 yılında Orta Doğu'da İran-İsrail gerginliği zirve noktasına ulaştı. İsrail, İran'ın Şam'daki diplomatik binasına roket saldırıları düzenledi. Sonuç olarak, İslam Devrim Muhafızları Ordusu'nun (SEPAH) Kudüs Gücü birliğinin üst düzey komutanı Tuğgeneral Muhammed Rıza Zahidi ve diğer yedi SEPAH subayı dahil olmak üzere toplam 13 kişi hayatını kaybetti. İsrail'in 1 Nisan'da Suriye'nin başkenti Şam'daki İran konsolosluğuna düzenlediği hava saldırısı, 13 Nisan gecesi İran destekli güçlerin İsrail'e 300'den fazla insansız hava aracı ve roket fırlatmasıyla sonuçlandı. İsrail tarafı saldırının hedeflere ulaşmadan etkisiz hale getirildiğini açıkladı.

Slovakya Başbakanına suikast girişimi

Slovakya Başbakanı Robert Fico, 15 Mayıs'ta hükümet toplantısının yapıldığı binadan çıkarken silahlı saldırıya uğradı. Saldırgan birkaç kez ateş etmeyi başardı ve sonuç olarak Slovakya Başbakanı ağır yaralandı. Olaydan sonra hastaneye kaldırılan Fico'nun karnından, göğsünden ve elinden yaralandığı bildirildi. Birkaç ağır ameliyat geçiren Slovakyalı başbakan 31 Mayıs'ta hastaneden taburcu edildi. Ona ateş eden kişinin muhalif İlerici Slovakya Partisi destekçisi 71 yaşındaki yazar Juraj Sintula olduğu belirlendi.

İran Cumhurbaşkanı uçak kazasında hayatını kaybetti

19 Mayıs'ta İran İslam Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ve diğer yetkilileri taşıyan helikopter İran topraklarında düştü. Kaza sırasında helikopterde bulunan İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir-Abdullahian, Tebriz şehri Cuma İmamı Ayetullah Ali Al Haşim ve diğer bazı yetkililer hayatını kaybetti. Helikopter kazasının ana nedeni olarak bölgenin karmaşık iklim ve atmosfer koşulları gösterildi. Raporda, aniden yoğun bir sis kütlesinin yükseldiği ve bunun sonucunda helikopterin dağa çarptığı belirtildi.

Yeni Kaledonya'nın özgürlük mücadelesi

2024 yılının Mayıs ayında Yeni Kaledonya'da Fransa'dan bağımsızlık talep edenlerin protestoları başladı. Pasifik Okyanusu'nda yer alan Yeni Kaledonya, sömürgecilik politikasının en acımasız biçimine maruz kaldı. Fransa, 19. yüzyılın ortalarından beri Yeni Kaledonya'yı esaret altında tutuyor. Paris ayrıca Yeni Kaledonya'nın yerli sakinlerine karşı sürekli bir asimilasyon politikası yürüttü. 13 Mayıs 2024'te başlayan protestoların ana nedeni, Fransa'nın Yeni Kaledonya'da uygulamayı planladığı oy verme reformlarıyla ilgiliydi. Fransa hükümeti, Yeni Kaledonya'da son 10 yılda yerleşen kişilerin yerel seçimlere katılmasına izin veren bir yasayı kabul etmeyi planladı ve bu durum yerel halkın protestolarına neden oldu. Yerli Kanak halkı bunu adadaki yeni bir asimilasyon sürecinin başlangıcı olarak değerlendirdi. Sonuç olarak Fransa, adadaki kontrolü yeniden sağlamak amacıyla Fransız Silahlı Kuvvetleri'nin özel kuvvetlerinden oluşan bir birliği adaya gönderdi. Ayrıca, Yeni Kaledonya'daki bağımsızlık yanlılarının lideri Christian Teyna tutuklanarak Fransa'ya iade edildi. Paris, olaylarla bağlantılı olarak adada 13-27 Mayıs tarihleri arasında olağanüstü hal ilan etti. Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron 23 Mayıs'ta adayı ziyaret etti. Devlet başkanına İçişleri Bakanı Gerald Darmanin, Savunma Bakanı Sebastian Lecornu ve Denizaşırı Bölgeler Bakanı Marie Guévenoux eşlik etti. Macron, önceliğinin düzenin yeniden sağlanması olduğunu belirtti. Fransa Cumhurbaşkanı, seçmen listeleri konusunda geri adım atılmayacağını ve kabul edilen yasaların değiştirilmeyeceğini vurguladı.

Protestolar 2024 yılı boyunca devam etti.

NATO'nun lideri değişti

26 Haziran'da NATO üyesi 32 ülkenin temsilcisi, Kuzey Atlantik Konseyi'nin Brüksel'deki toplantısında Mark Rutte'yi bloğun yeni genel sekreteri olarak seçti. O, bu görevde Jens Stoltenberg'in yerini aldı. Bu görevden önce M.Rutte Hollanda başbakanı olarak görev yapmıştı. Bilgi olarak ekleyelim ki, M.Rutte 14 Şubat 1967'de Lahey'de doğdu. 1984-92 yılları arasında Leiden Üniversitesi'nde Hollanda tarihi eğitimi aldı. Başbakan olmadan önce sosyal güvenlik ve İstihdam devlet sekreteri görevinde, ayrıca Hollanda'nın eğitim, kültür ve bilim işleri devlet sekreteri görevinde çalıştı.

Azerbaycan kökenli Mesut Pezeşkian İran Cumhurbaşkanı seçildi

İbrahim Reisi'nin trajik ölümü nedeniyle İran'da erken Cumhurbaşkanlığı seçimi ilan edildi. 5 Temmuz'da İran'da yapılan erken Cumhurbaşkanlığı seçiminin 2. turunda Azerbaycan kökenli aday Mesut Pezeşkian kazandı. Böylece, İran siyasi çevresinin reformcu kanadını temsil eden Mesut Pezeşkian ülkenin yeni - 14. cumhurbaşkanı seçildi.

Bilgi olarak ekleyelim ki, M.Pezeşkian 29 Eylül 1954'te İran'ın Batı Azerbaycan vilayetinin Mahabad şehrinde Azerbaycanlı bir ailede doğdu. Mesut Pezeşkian daha önce milletvekili olarak Tebriz, Osku ve Azerşehr seçim bölgesini İran parlamentosunda temsil etti, aynı zamanda 2016-20 yılları arasında parlamento başkan yardımcısı olarak görev yaptı. 2001-2005 yılları arasında eski cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi döneminde sağlık bakanı olarak görev yaptı.

Donald Trump'a suikast girişimi

ABD'nin eski başkanı, 2024 başkanlık seçiminde Cumhuriyetçi Parti'den aday olan Donald Trump, 13 Temmuz 2024'te seçim kampanyası sırasında suikast girişimine uğradı. Kulağından yaralandı. Suikast girişiminde bulunan kişinin Thomas Matthew Crooks olduğu belirlendi. 20 yaşındaki Crooks, Trump'ın konuşma yaptığı sahneden 100 metre uzaklıktaki üretim tesisinin çatısından ateş açtı. M.Crooks, Gizli Servis keskin nişancısı tarafından öldürüldü, cesedinin yanında AR-15 tüfeği bulundu.

Haniye Tahran'da öldürüldü

İran İslam Cumhuriyeti'nin başkenti Tahran'da 31 Temmuz 2024 tarihinde, HAMAS siyasi büro başkanı İsmail Haniye, konakladığı villaya düzenlenen balistik füze saldırısı sonucu hayatını kaybetti. Füze saldırısında İsmail Haniye'nin yanı sıra bir koruma görevlisi de hayatını kaybetti.

İsmail Haniye, Mesut Pezeşkian'ın yemin töreni için İran'a gitmişti. Olaydan bir gün önce Tahran'da Mesut Pezeşkian ile görüşmüştü. Bu görüşmede Gazze savaşıyla ilgili son siyasi gelişmeler hakkında Pezeşkian'ı bilgilendirmiş ve İran İslam Cumhuriyeti'nin Filistin halkına verdiği desteği takdirle karşılamıştı. Bilgi olarak ekleyelim ki, İsmail Haniye 80'li yıllardan itibaren Filistin'de siyasi lider olarak öne çıkmıştı. 1987'de HAMAS'ın saha komutanlarından biri olarak tanınmıştı. Daha önce Filistin Özerk Yönetimi'nin başbakanı ve Gazze Şeridi'nde HAMAS'ın resmi temsilcisi olarak görev yapmıştı. 2017'de ise HAMAS'ın siyasi büro başkanı seçilmişti.

İsrail'in Çağrı Cihazı Operasyonu

17 ve 18 Eylül'de tüm Lübnan boyunca, Beyrut'un güney banliyölerini de kapsayacak şekilde çok sayıda çağrı cihazı patlaması meydana geldi. Patlayan iletişim cihazları Hizbullah üyelerine aitti. Olay sonucunda onlarca kişi hayatını kaybetti, İran'ın Lübnan Büyükelçisi Mücteba Emani de dahil olmak üzere yaklaşık dört bin kişi yaralandı. İsrail'in Lübnan'daki çağrı cihazı patlamalarına yönelik karmaşık operasyonu uzun süre hazırladığı ve önceden patlayıcı maddelerle iletişim cihazları üreten sahte bir şirket kurduğu belirtildi.

Hizbullah lideri öldürüldü

27 Eylül'de Hizbullah lideri Şeyh Hasan Nasrallah, İsrail Hava Kuvvetleri'nin Beyrut'un Dahiye semtine düzenlediği saldırı sonucu hayatını kaybetti. Nasrallah 1992'den beri Hizbullah'ın liderliğini yapıyordu.

Yahya Sinvar Gazze'de öldü

17 Ekim'de Gazze Şeridi'nde HAMAS hareketinin Siyasi Büro Başkanı Yahya Sinvar öldürüldü. Olaydan bir gün sonra İsrail ordusu, HAMAS Siyasi Büro Başkanı Yahya Sinvar'ın son anlarını gösteren videoyu yayınladı. Yahya Sinvar'ın son anları İsrail'e ait bir insansız hava aracı tarafından kaydedildi. İHA, yıkılmış bir evde yaralı ve yalnız kalan, bir koltukta oturan Sinvar'ı görüntüledi. Bu sırada Sinvar drona bir tahta parçası fırlattı. Daha sonra bulunduğu bina tank ateşiyle yıkıldı.

Trump Amerika Birleşik Devletleri'nin başkanı seçildi

ABD'nin eski başkanı Donald Trump, 5 Kasım'da rakibi başkan yardımcısı Kamala Harris'i yenerek ülkenin 47. başkanı seçildi. Donald Trump zaferinden sonra yaptığı açıklamalarla hafızalarda kaldı. Örneğin, Ukraynalı mevkidaşı Volodimir Zelenski'nin ülkesindeki çatışmayı sona erdirmek için anlaşmaya hazır olmasının önemini belirtti. Ayrıca, İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu'ya yemin töreni günü olan 20 Ocak 2025'e kadar Gazze Şeridi'ndeki çatışmaları durdurmaya çağrıda bulundu. Aynı zamanda, Time, Financial Times gibi saygın yayınlar Donald Trump'ı Yılın Adamı ilan ettiler.

Suriye'de 61 yıllık iktidar düştü

Suriye'de 2011'den beri devam eden iç savaş nihayet 2024'te sona erdi. Suriye'nin siyasi tarihinde derin iz bırakmış Baas partisinin 61 yıllık iktidarına son verildi. Suriye muhalefetinin lideri Ebu Muhammed El-Culani'nin (gerçek adı: Ahmed Hüseyin eş-Şara) liderliğindeki Heyet Tahrir eş-Şam örgütünün silahlı güçleri iki hafta içinde başarılı askeri operasyonlar gerçekleştirerek 8 Aralık'ta başkent Şam'a girdiler. Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad ailesiyle birlikte Rusya'nın başkenti Moskova'ya kaçmak zorunda kaldı. Suriye başkentini ele geçiren muhalif güçler ülkede geçiş hükümetinin kurulduğunu ilan ettiler.

Gürcistan'da başkanlık seçimi

4 Aralık'ta Gürcistan parlamentosu ülke başkanını seçti. Sonuç olarak Mikhail Kavelashvili Gürcistan'ın altıncı başkanı oldu. Muhalefet 26 Ekim'de yapılan parlamento seçimlerinin sonuçlarını tanımadı ve yasama organının oturumlarını boykot etti.

Güney Kore'de siyasi kriz

3 Aralık'ta Güney Kore'de siyasi kriz yaşandı. Başkan Yoon Suk-yeol ülkede sıkıyönetim ilan etti. Güney Kore parlamentosu ülke Başkanı Yoon Suk-yeol'a azil kararı aldıktan sonra, devlet başkanlığı yetkilerini geçici olarak başbakan olarak atanan Han Duck-soo yürüttü. Yoon Suk-yeol ise erken istifa etti.

Şehriyar Samedov