Siyasət xəritəsi: Dünya 2024-cü ili hansı hadisələrlə xatırlayacaq?

2024-cü ilin siyasi mənzərəsini rənglərlə təsvir etsək, yəqin ki, daha çox qırmızı və qara boyalar üstünlük təşkil edər. Çünki geridə qoyduğumuz ildə münaqişələr yenidən qızışdı, siyasi səhnədə yeni personalar göründü, bəzi köhnələr isə nəinki vəzifəsini tərk etdi, hətta həyatından oldu.

Oxu.Az miqyasına görə dünya mətbuatının gündəmini zəbt etmiş, siyasət və tarixin axarına təsir göstərmiş ən əhəmiyyətli xəbərləri oxucuların yadına salır.

Qasım Süleymaninin anım mərasimində törədilən iki güclü partlayış

3 yanvar 2024-cü ildə İranın şərqindəki Kirman şəhərində Qasım Süleymaninin növbəti ildönümü mərasimində iki güclü partlayış törədildi. Nəticədə anım tədbirlərinə qatılan 94 nəfər həyatını itirdi, 284 nəfər müxtəlif dərəcəli bədən xəsarətləri aldı. İki gün sonra partlayışa görə məsuliyyəti Əfqanıstanda fəaliyyət göstərən "İslam Dövləti" qruplaşması öz üzərinə götürdü. Partlayış generalın türbəsi yaxınlığında törədilmişdi. Partlayış nəticəsində türbəyə zərər dəyməyib.

Vladimir Putin uzun müddət sonra qərbli jurnalistə geniş müsahibə verdi

Rusiya Prezidenti Vladimir Putin 2022-ci ilin fevralından, yəni Ukraynada müharibə başlayandan sonra Qərbdən olan jurnalistə ilk böyük müsahibəsini verdi. ABŞ-li məşhur jurnalist Taker Karlsonla baş tutan müsahibə iki saatdan çox çəkdi. Jurnalist müsahibəni "X" sosial şəbəkəsində yerləşdirdikdən sonra beş saatdan çox müddətdə paylaşıma 60 milyondan çox baxış oldu. T.Karlson müsahibədən sonra V.Putini çox ağıllı həmsöhbət adlandırdı. Onun sözlərinə görə, müsahibəyə beş saata yaxın vaxt sərf edib.

Aleksey Navalnı həbsxanada öldü

Fevralın 16-da rusiyalı siyasətçi Aleksey Navalnı Rusiyanın Yamalo-Nenetsk Muxtar Dairəsinin Karp qəsəbəsindəki cəzaçəkmə koloniyasında vəfat etdi. Hadisədən sonra Avropa İttifaqının 27 ölkəsinin xarici işlər nazirləri Brüsseldə keçirilən iclasda Aleksey Navalnının həbs şəraitinə və ölümünə görə məsuliyyət daşıyanlara qarşı sanksiyaların tətbiqi ilə bağlı siyasi qərar qəbul etdilər. A.Navalnı martın 1-də Moskvada Borisovskoye qəbiristanlığında dəfn edildi.

Rusiyada prezident seçkisi

2024-cü il martın 15-dən 17-dək Rusiya Federasiyasında prezident seçkisi baş tutdu. Nəticədə səslərin 87,29 faizini toplayan Vladimir Putin beşinci dəfə Rusiya prezidenti seçildi. Vladimir Putini ilk təbrik edən dövlət başçısı Çin Xalq Respublikasının lideri Si Cinpin oldu.

"Crocus City Hall"da terror

Martın 22-də Moskva yaxınlığında yerləşən, azərbaycanlı iş adamı Araz Ağalarova məxsus "Crocus City Hall" konsert zalında terror aktı törədildi. Terror nəticəsində 145 nəfər həyatını itirdi, 550-dən çox insan yaralandı. Terror aktı ilə bağlı 18 nəfər həbs edildi. Hücumdan qısa müddət sonra "Telegram" kanalı vasitəsilə yayılan bəyanatda İslam Dövlətinin Cənubi-Mərkəzi Asiyada yerləşən regional qolu olan "İslam Dövləti - Xorasan Vilayəti" məsuliyyəti öz üzərinə götürdü. Hadisə ilə əlaqədar Rusiyada martın 24-ü milli matəm günü elan edildi.

İran-İsrail gərginliyi

2024-cü ildə Yaxın Şərqdə İran-İsrail gərginliyi pik həddə çatdı. Belə ki, İsrail İranın Dəməşqdə yerləşən diplomatik korpusuna raket zərbələri endirdi. Nəticədə İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun (SEPAH) Qüds qüvvələri birləşməsinin yüksəkrütbəli komandiri, briqada generalı Məhəmmədrza Zahidi və digər yeddi SEPAH zabiti də daxil olmaqla ümumilikdə 13 nəfər həlak oldu. İsrailin aprelin 1-də Suriyanın paytaxtı Dəməşqdəki İran konsulluğuna hava hücumu aprelin 13-də gecə saatlarında İran dəstəkli güclərin İsrailə 300-dən çox pilotsuz uçuş aparatı və raket atması ilə nəticələndi. İsrail tərəfi hücumun hədəflərə çatmadan zərərsizləşdirildiyini elan etdi.

Slovakiyanın baş nazirinə qarşı sui-qəsd

Slovakiyanın Baş naziri Robert Fitso mayın 15-də hökumət iclasının keçirildiyi binadan çıxarkən silahlı hücuma məruz qalıb. Cinayətkar bir neçə dəfə atəş açmağa müvəffəq olub, nəticədə Slovakiyanın baş naziri ağır yaralanıb. Hadisədən sonra xəstəxanaya çatdırılan Fitsonun qarnından, sinəsindən və əlindən xəsarət aldığı bildirilib. Bir neçə ağır əməliyyat keçirən slovakiyalı baş nazir mayın 31-də xəstəxanadan evə buraxılıb. Ona atəş açan şəxsin müxalif Proqressiv Slovakiya Partiyasının tərəfdarı olan 71 yaşlı yazıçı Yuray Sintula olduğu müəyyən edilib.

İran prezidenti təyyarə qəzasında həyatını itirdi

Bu ilin mayın 19-da göyərtəsində İran İslam Respublikasının prezidenti İbrahim Rəisi və digər rəsmi şəxslərin olduğu helikopter İran ərazisində qəzaya uğrayıb. Hadisə vaxtı təyyarənin göyərtəsində olan İran prezidenti İbrahim Rəisi, xarici işlər naziri Hüseyn Əmir-Abdullahian, Təbriz şəhərinin imam cüməsi ayətullah Əli Al Haşım və daha bir neçə rəsmi şəxs həlak olub. Helikopter qəzasının əsas səbəbi kimi bölgənin mürəkkəb iqlim və atmosfer şəraiti göstərilib. Hesabatda qeyd olunub ki, birdən-birə sıx duman kütləsi hündürlüyə doğru yüksəlib və nəticədə helikopter dağa çırpılıb.

Yeni Kaledoniyanın azadlıq mübarizəsi

2024-cü ilin may ayında Yeni Kaledoniyada Fransadan müstəqillik tələb edənlərin etirazları başladı. Sakit okeanda yerləşən Yeni Kaledoniya neokolonial siyasətin ən amansız formasına məruz qalıb. Fransa hələ XIX əsrin ortalarından Yeni Kaledoniyanı əsarətdə saxlayır. Bu azmış kimi Paris Yeni Kaledoniyanın aborigen sakinlərinə qarşı davamlı assimilyasiya siyasəti yürüdüb. 2024-cü ilin 13 may tarixində başlamış etirazların əsas səbəbi isə Fransa tərəfinin Yeni Kaledoniyada tətbiq etməyi planlaşdırdığı səsvermə islahatları ilə bağlı olub. Belə ki, Fransa hökuməti Yeni Kaledoniyada son 10 ildə məskunlaşmış şəxslərin lokal səsvermələrdə iştirak etməsinə imkan verən qanunu qəbul etməyi planlaşdırıb və bu da yerli əhalinin etirazlarına səbəb olub. Yerli kanak xalqı bunu adada növbəti assimilyasiya prosesinin başlanğıcı kimi qiymətləndirib. Nəticədə Fransa adadakı nəzarəti bərpa etmək məqsədilə Fransa Silahlı Qüvvələrinin xüsusi təyinatlılarıdan ibarət bölməsini adaya göndərib. Həmçinin, Yeni Kaledoniyada müstəqillik tərəfdarlarının lideri Kristian Teyna həbs edilərək Fransaya ekstradisiya edilib. Paris iğtişaşlarla əlaqədar adada mayın 13-dən 27-dək fövqəladə vəziyyət elan edil. Fransa Prezidenti Emmanuel Makron mayın 23-də adaya səfər edib. Dövlət başçısını daxili işlər naziri Jerald Darmanen, müdafiə naziri Sebastian Lekornyu, dənizaşırı ərazilər naziri Mari Qevnu müşayiət edib. E.Makron bildirib ki, onun əsas prioriteti asayişin bərpa olunmasıdır. Fransa prezidenti seçici siyahıları məsələsində geri addım atılmayacağını, artıq qəbul edilmiş qanunların dəyişdirilməyəcəyini vurğulayıb.

Etirazlar 2024-cü il boyunca davam etdi.

NATO-nun rəhbəri dəyişdi

İyunun 26-da NATO üzvü olan 32 ölkənin nümayəndəsi Şimali Atlantika Şurasının Brüsseldə keçirilən toplantısında Mark Rütteni blokun yeni baş katibi vəzifəsinə seçdilər. O, bu postda Yens Stoltenberqi əvəz etdi. Bu postdan əvvəl M.Rütte Niderlandın baş naziri vəzifəsini icra edib. Məlumat üçün əlavə edək ki, M.Rutte 14 fevral 1967-ci il tarixində Haaqada anadan olub. 1984-92-ci illərdə Leyden Universitetində Niderland tarixi üzrə təhsil alıb. Baş nazir olmamışdan əvvəl sosial təminat və Məşğulluq üzrə dövlət katibi vəzifəsində, həmçinin Niderlandın təhsil, mədəniyyət və elm məsələləri üzrə dövlət katibi vəzifəsində çalışıb.

Azərbaycanəsilli Məsud Pezeşkian İran prezidenti seçildi

İbrahim Rəisinin faciəvi şəkildə ölməsi ilə əlaqədar İranda növbədənkənar prezident seçkisi elan edildi. İyulun 5-də İranda keçirilən növbədənkənar prezident seçkisinin 2-ci turunda əslən azərbaycanlı namizəd Məsud Pezeşkian qalib gəldi. Beləliklə, İran siyasi dairəsinin islahatçılar qanadını təmsil edən Məsud Pezeşkian ölkənin yeni - 14-cü prezidenti seçildi.

Məlumat üçün əlavə edək ki, M.Pezeşkian 29 sentyabr 1954-cü ildə İranın Qərbi Azərbaycan vilayətinin Mahabad şəhərində azərbaycanlı ailəsində anadan olub. Məsud Pezeşkian daha əvvəl deputat kimi Təbriz, Osku və Azərşəhr seçki dairəsini İran parlamentində təmsil edib, eyni zamanda, 2016-20-ci illərdə parlament sədrinin birinci müavini vəzifəsində çalışıb. O, 2001-2005-ci illərdə eks-prezident Məhəmməd Hatəmi dövründə səhiyyə naziri olub.

Donald Trampa qarşı sui-qəsd cəhdi

ABŞ-nin eks-prezidenti, 2024-cü il prezident seçkisində Respublikaçılar Partiyasından namizəd olan Donald Tramp 13 iyul 2024-cü ildə seçki kampaniyası zamanı sui-qəsdə məruz qaldı. O, qulağından yaralanıb. Sui-qəsd törətmək istəyən şəxsin Tomas Metyu Kruks olduğu aydınlaşıb. 20 yaşlı Kruks D.Trampın çıxış etdiyi səhnədən 100 metr aralıda yerləşən istehsalat zavodunun damından atəş açıb. M.Kruks Məxfi Xidmətin snayperi tərəfindən öldürülüb, cəsədinin yanında "AR-15" tüfəngi aşkarlanıb.

Haniyə Tehranda öldürüldü

2024-cü ilin 31 iyul tarixində İran İslam Respublikasının paytaxtı Tehran şəhərində HƏMAS siyasi bürosunun rəhbəri İsmayıl Haniyə gecələdiyi villanın ballistik raketlə vurulması nəticəsində həyatını itirdi. Raket zərbəsi nəticəsində İsmayıl Həniyədən başqa, onun yanında olan bir mühafizəçisi də həlak oldu.

İsmayıl Həniyə Məsud Pezeşkianın andiçmə mərasimində iştirak etmək üçün İrana getmişdi. Hadisədən bir gün əvvəl, o, Tehranda Məsud Pezeşkianla görüşüb. Bu görüşdə o, Pezeşkianı Qəzza müharibəsi ilə bağlı son siyasi hadisələr haqqında məlumatlandırıb və İran İslam Respublikasının Fələstin xalqını dəstəkləməkdə tutduğu mövqeyini yüksək qiymətləndiribr. Məlumat üçün əlavə edək ki, İsmayıl Haniyyə ötən əsrin 80-ci illərindən etibarən Fələstində siyasi lider kimi ön plana çıxmışdı. 1987-ci ildə HƏMAS-ın səhra komandirlərindən biri kimi tanınıb. O, əvvəllər Fələstin Muxtariyyətinin baş naziri və Qəzza zolağında HƏMAS-ın rəsmi nümayəndəsi kimi fəaliyyət göstərib. 2017-ci ildə isə HƏMAS-ın siyasi bürosunun rəhbəri seçilib.

İsrailin "Peycer əməliyyatı"

Sentyabrın 17-də və 18-də bütün Livan boyunca, o cümlədən Beyrutun cənub ətrafında kütləvi şəkildə peycer partlayışları baş verib. Partlayan rabitə cihazları "Hizbullah" hərəkatının üzvlərinə məxsus olub. Hadisə nəticəsində onlarla insan həlak olub, İranın Livandakı səfiri Müctəba Əmani də daxil olmaqla dörd minə yaxın insan yaralanıb. Qeyd olunub ki, İsrail Livan ərazisində peycer partlayışları üçün mürəkkəb əməliyyatı uzun müddət hazırlayıb və əvvəlcədən partlayıcı maddələrlə rabitə cihazları istehsal edən saxta şirkət yaradıb.

"Hizbullah"ın lideri öldürüldü

Sentyabrın 27-də "Hizbullah" lideri Şeyx Həsən Nəsrullah İsrail Hərbi Hava Qüvvələrinin Beyrutun Dahiya məhəlləsinə endirdiyi zərbə nəticəsində həyatını itirdi. O, 1992-ci ildən "Hizbullah"a rəhbərlik edirdi.

Yəhya Sinvar Qəzzada həlak oldu

Oktyabrın 17-də Qəzza zolağında HƏMAS hərəkatının Siyasi Bürosunun rəhbəri Yəhya Sinvar öldürüldü. Hadisədən bir gün sonra İsrail ordusu HƏMAS Siyasi Bürosunun rəhbəri Yəhya Sinvarın həyatının son dəqiqələrini əks etdirən videonu dərc etdi. Yəhya Sinvarın son anlarını İsrailə məxsus pilotsuz uçan aparatı çəkib. PUA partladılmış evdə yaralanıb tək qalan və kresloda oturan Sinvarı lentə alıb. Bu zaman o, drona taxta parçası atır. Daha sonra onun olduğu bina tankdan açılan atış nəticəsində dağıdılır.

Tramp Amerika Birləşmiş Ştatlarının prezidenti seçildi

ABŞ-nin sabiq prezidenti Donald Tramp noyabrın 5-də rəqibi vitse-prezident Kamala Harrisi məğlub edərək ölkənin 47-ci prezident seçildi. Donald Tramp qələbədən sonra verdiyi açıqlamalarla yadda qaldı. Misal üçün, o, ukraynalı həmkarı Volodimir Zelenskinin ölkəsindəki münaqişəyə son qoymaq üçün razılaşmaya hazır olmasının vacibliyini bəyan etdi. Həmçinin, o, İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahuya andiçmə günü - 2025-ci il yanvarın 20-nə kimi Qəzza zolağında döyüşləri dayandırmağa çağırış edib. Eyni zamanda, "Time", "Financial Times" kimi nüfuzlu nəşrlər Donald Trampı "İlin adamı" elan etdilər.

Suriyada 61 illik iqtidar süqut etdi

Suriyada 2011-ci ildən bəri davam edən vətəndaş müharibəsi nəhayət 2024-cü ildə sona çatdı. Suriyanın siyasi tarixində dərin iz buraxmış "Bəəs" partiyasının 61 illik hakimiyyətinə son qoyuldu. Belə ki, Suriya müxalifətinin lideri Əbu Muhəmməd Əl-Culaninin rəhbərlik etdiyi (əsl adı: Əhməd Hüseyn əş-Şaraa) "Heyət Təhrir əş-Şam" təşkilatının silahlıları iki həftə ərzində uğurlu hərbi əməliyyatlar keçirərək dekabrın 8-də paytaxt Dəməşqə daxil oldular. Suriya Prezidenti Bəşər Əsəd ailə üzvləri ilə birlikdə Rusiyanın paytaxtı Moskvaya qaçmaq məcburiyyətində qaldı. Suriya paytaxtını ələ keçirən müxalifət qüvvələri ölkədə keçid hökumətinin qurulduğunu bəyan etdilər.

Gürcüstanda prezident seçkisi

Dekabrın 4-də Gürcüstanda parlament ölkə prezidentini seçdi. Nəticədə Mixail Kavelaşvili Gürcüstanın altıncı prezidenti oldu. Müxalifət oktyabrın 26-da keçirilən parlament seçkisinin nəticələrini tanımadı, qanunverici orqanın iclaslarını boykot etdi.

Cənubi Koreyada siyasi böhran

Dekabrın 3-də Cənubi Koreyada siyasi böhran yaşandı. Prezident Yun Sok Yol respublikada hərbi vəziyyət elan etdi. Cənubi Koreya parlamenti ölkə Prezidenti Yun Sok Yola impiçment elan edəndən sonra dövlət başçısı səlahiyyətlərini müvəqqəti olaraq baş nazir təyin edilən Han Dak Su icra etdi. Yun Sok-Yol isə vaxtından əvvəl istefaya getdi.

Şəhriyar Səmədov