Baş katib: "Azərbaycan sədrliyi AQEM-in səmərəliliyinin artırılmasını hədəfləyir""

Azərbaycan 2024-cü ilin dekabrında 2024-26-cı illər üzrə Asiyada Qarşılıqlı Fəaliyyət və Etimad Tədbirləri üzrə Müşavirənin (AQEM) sədri olub. Bu dövr Pan-Asiya əməkdaşlığının aktivləşdirilməsi, region ölkələri arasında qarşılıqlı etimadın möhkəmləndirilməsi, qitənin təhlükəsizliyi və davamlı iqtisadi inkişafına yönəlmiş təşəbbüslərin irəli sürülməsi üçün yeni perspektivlər açır.

Oxu.Az xəbər verir ki, "Report" AQEM-in baş katibi Kayrat Sarıbayla həmsöhbət olub. Baş katib qeyd edib ki, Azərbaycanın sədrliyi təşkilatın qitə qarşısında duran əsas çağırışların həllində rolunu gücləndirmək üçün unikal imkan yaradır. O, həmçinin AQEM-in fəaliyyətində prioritet istiqamətlər və üzv dövlətlər arasında dialoqun dərinləşdirilməsi planları barədə danışıb. Müsahibəni təqdim edirik:

- 2025-ci ildə Azərbaycanda AQEM çərçivəsində 20-dən çox tədbirin keçirilməsi gözlənilir. Bu tədbirlər haqqında daha ətraflı məlumat verə bilərsinizmi?

- AQEM-ə görə, hər bir üzv dövlətin töhfəsi etimad və əməkdaşlığın möhkəmləndirilməsi üçün vacibdir. 2025-ci il yeni sədrlik tərəfindən təklif olunan geniş tədbirlər spektri sayəsində xüsusi olacaq. Bu təşəbbüslər Azərbaycanın sədrlik şüarına - "AQEM-in gücləndirilməsi, qarşılıqlı əlaqə, rəqəmsallaşma və davamlı inkişaf"a - uyğundur və üzv dövlətlərin prioritetlərini əks etdirir.

2025-ci il üçün AQEM-in etimad tədbirlərinin həyata keçirilməsi planına 44 tədbir daxildir. Bunlardan təxminən 20-si Azərbaycan tərəfindən təklif olunub və AQEM-in beş əsas iş istiqamətini əhatə edir: iqtisadi, ekoloji, insani və hərbi-siyasi ölçülər, yeni çağırışlar və təhdidlər ölçüsü.

Xüsusilə vacibdir ki, Azərbaycanın təşəbbüsləri hərtərəfli dialoq və əməkdaşlığı təmin edir, çoxtərəfliliyi möhkəmləndirir və bütün dövlətlərin maraqlarını nəzərə alır.

Planlaşdırılan təşəbbüslər arasında bir neçə əsas istiqaməti qeyd etmək olar:

İqtisadi əməkdaşlıq və rəqəmsallaşma üzrə:

1. AQEM ölkələrinin liman rəhbərlərinin konfransı - nəqliyyat infrastrukturunun inkişafı və regional qarşılıqlı əlaqənin gücləndirilməsinə yönəlib.

2. Rəqəmsal transformasiya və innovasiyalar forumu - müxtəlif sahələrdə qabaqcıl texnologiyaların tətbiqinə töhfə verir.

3. AQEM İşgüzar Şurasının illik iclası çərçivəsində KOB sərgisi - kiçik və orta biznes üçün platforma və ən yaxşı təcrübələrin mübadiləsini təmin edir.

Ekoloji dayanıqlılıq və ərzaq təhlükəsizliyi üzrə:

1. "Dairəvi Yaşıl Turizm" layihəsi - ekoloji dayanıqlılığın dəstəklənməsi və mədəni mübadiləyə yönəlib.

2. Kənd təsərrüfatı təcrübələri üzrə beynəlxalq sammit - regionda ərzaq təhlükəsizliyinin artırılmasına yönəlib.

Mədəni əməkdaşlıq və innovasiyalar üzrə:

1. Mədəni irsin qorunması üzrə konfrans - iştirakçı ölkələrin ümumi dəyərlərinin və ənənələrinin qorunmasına diqqət yetirir.

2. İncəsənətdə süni intellekt müsabiqəsi - yaradıcılığın inkişafına və texnologiyaların mədəni sahəyə inteqrasiyasına yönəlib.

Davamlı inkişaf və gənclər təşəbbüsləri üzrə:

- AQEM Gənclər Şurasının illik iclası çərçivəsində "DİM fəaliyyətdə" tədbiri - gənclər arasında dayanıqlı inkişaf gündəliyinin irəlilədilməsinə töhfə verir.

Əminəm ki, bu təşəbbüslər təkcə üzv dövlətlərin fəal iştirakını cəlb etməyəcək, həm də etimadın möhkəmləndirilməsi, davamlı inkişaf və regionda birgə tərəqqiyə töhfə verərək sədrliyin məqsədlərinin həyata keçirilməsində mühüm addım olacaq.

- AQEM çərçivəsində humanitar və sosial proqramların inkişafına Azərbaycanın töhfəsini necə qiymətləndirirsiniz? Ölkələrimizdə sosial rifahın yaxşılaşdırılması üçün hansı yeni təşəbbüslər təklif oluna bilər?

- Humanitar və sosial proqramlara töhfə AQEM-in bütün üzv dövlətlərinin mühüm prioritetidir. Azərbaycan təşkilata sədrlik edən ölkə kimi, AQEM-i sülhün, sabitliyin möhkəmləndirilməsi və həyat keyfiyyətinin yüksəldilməsi üçün səmərəli platforma hesab edir.

Qadın hüquqları, gənclər siyasəti, elm və təhsil, insanlararası əlaqələr və sivilizasiyalar dialoqu xüsusi diqqət mərkəzindədir. 2021 və 2024-cü illərdə AQEM-in xarici işlər nazirləri AQEM-in Etimad Tədbirləri Kataloquna qadınların hüquq və imkanlarının genişləndirilməsi və könüllülük istiqaməti məsələlərini əlavə edərək, onun davamlı inkişaf üçün əhəmiyyətini vurğulayıblar. 2024-cü ilin oktyabrında Astanada könüllü hərəkatları liderlərinin ilk toplantısı baş tutub. İkinci toplantı 2025-ci ilin dekabrında Bakıda keçiriləcək.

Azərbaycanın digər təşəbbüsləri arasında qadınların rolunun gücləndirilməsi məsələlərinin institutlaşdırılması, KOB seqmentində qadınların imkanlarının genişləndirilməsi, aparıcı universitetlərin tərəfdaşlıq şəbəkəsinin yaradılması vasitəsilə təhsil üzrə əməkdaşlığın gücləndirilməsi var. Bu təşəbbüs AQEM-in elmi-təhsil sahəsinə fəal cəlb edilməsinə yönəlib və ADA Universiteti tərəfindən əlaqələndiriləcək. Bundan əlavə, elm və təhsilin Etimad Tədbirləri Kataloquna daxil edilməsi nəzərdən keçirilir. Bu da həmin sahələrdə əməkdaşlığı sistemləşdirməyə, eləcə də onların AQEM gündəliyində əhəmiyyətini gücləndirməyə imkan verəcək.

Əminik ki, Azərbaycanın sədrliyi altında üzv dövlətlər bu sahələrdə dialoqu dərinləşdirəcək və razılaşdırılmış addımlar atacaqlar. Bu təşəbbüslər praktiki fayda verəcək, qarşılıqlı anlaşmanı, mədəniyyətlərə hörmət münasibətini möhkəmləndirəcək və ölkələrimizdə əhalinin rifahının yüksəldilməsi üçün yeni imkanlar yaradacaq.

- AQEM çərçivəsində kibertəhdidlər və terrorizm də daxil olmaqla təhlükəsizlik problemlərinin həlli üçün hansı tədbirlər görüləcək?

- Biz qlobal təhlükəsizlik risklərinin və təhdidlərinin sürətlə transformasiya olunduğu bir dövrdə yaşayırıq. Dünya əhalisinin 60%-nin cəmləşdiyi Asiya bu baxımdan ən mürəkkəb regionlardan biri olaraq qalır. Bu risklərin mənbələri müxtəlifdir. Onların təzahürləri çoxşaxəlidir və effektiv həll kollektiv yanaşma tələb edir. Belə şəraitdə AQEM bu çağırışlara qarşı mübarizədə çoxtərəfli mexanizmlər təklif edərək əsas rol oynaya bilər.

Terrorizmə qarşı mübarizə AQEM-in prioritet istiqamətlərindən biri olaraq qalır. Bu məsələ Etimad Tədbirləri Kataloqunun "Yeni çağırışlar və təhdidlər" bölməsinə daxil edilib. Üzv dövlətlər bu sahədə təcrübə mübadiləsi aparır və əməkdaşlığı gücləndirirlər.

2022-ci ildə Astanada keçirilən AQEM-in VI Sammitində BMT-nin Qlobal Antiterror Strategiyasının həyata keçirilməsi üzrə AQEM-in Fəaliyyət Planı - Asiya regionunda bu növ ən hərtərəfli sənəd qəbul edilib. Bu sahədə AQEM BMT-nin Antiterror İdarəsi, ŞƏT və onun Regional Antiterror Strukturu da daxil olmaqla digər beynəlxalq təşkilatlarla tərəfdaşlığı inkişaf etdirir.

İstiqamət koordinatorları mühüm rol oynayır: 2023-cü ildə Hindistan radikallaşmaya qarşı mübarizə üzrə seminar təşkil edib; 2024-cü ildə Türkiyə həmkoordinator olub və sərhədlərin möhkəmləndirilməsi və terrorçu qrupların yerdəyişməsinə qarşı mübarizə üzrə təlimlər təşkil edərək işi davam etdirib.

Gələcək səylərimiz keçmiş ekstremistlərin reabilitasiyası, gənclər və marginallaşmış qruplarla iş, həmçinin terrorist qrupların yerdəyişməsinin və qeyri-qanuni silah dövriyyəsinin qarşısının alınması üçün sərhəd təhlükəsizliyi tədbirlərinin gücləndirilməsi üzrə qabaqcıl təcrübə mübadiləsinə yönələcək.

Kibertəhlükəsizliyə gəldikdə və ya BMT terminologiyasında qeyd edildiyi kimi, "İKT-nin təhlükəsizliyi və onların istifadəsi" mövzusu Etimad Tədbirləri Kataloquna daxil edilməsindən sonra AQEM çərçivəsində qarşılıqlı fəaliyyətin mühüm istiqamətinə çevrilib. AQEM-in VI sammitində təşkilatın dövlət və hökumət başçıları bu sahədə beynəlxalq əməkdaşlığın vacibliyini dəstəkləyiblər.

Azərbaycanın sədrlik çərçivəsində 2025-ci ildə kibertəhlükəsizlik mütəxəssisləri üçün təlimlər keçirmək kimi bir sıra planları var. Qazaxıstan isə informasiya texnologiyaları və kibertəhlükəsizlik üzrə yüksəksəviyyəli konfrans təşkil etməyi təklif edib.

Ayrıca qeyd etmək istərdim ki, Azərbaycanın sədrliyi humanitar minatəmizləməni AQEM çərçivəsində yeni etimad tədbiri kimi nəzərdən keçirməyi planlaşdırır. Bu, minalardan çirklənmə ilə üzləşən bir çox Asiya ölkələri üçün bu çağırışın aktuallığını nəzərə alaraq, qabaqcıl təcrübə mübadiləsinə fokuslanacaq.

Əminəm ki, üzv dövlətlərin birgə səyləri regionun təhlükəsizliyini və sabitliyini gücləndirərək müasir çağırışlara effektiv şəkildə qarşı durmağa imkan verəcək.

- Azərbaycanın AQEM-ə sədrliyinin yekunları üzrə hansı nəticələr gözlənilir?

- Azərbaycanın sədrliyi iki əhəmiyyətli transformasiya ilə xarakterizə olunan yeni dövrün başlanğıcını təmsil edir: AQEM-in tam beynəlxalq təşkilata çevrilməsi prosesi və geosiyasi, eləcə də iqtisadi kontekstdə dərin dəyişikliklər. Bu prosesdə qlobal artım, innovasiya və siyasi təsir mərkəzi kimi özünü daha çox təsdiqləyən Asiyanın qarşılıqlı əlaqəsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

Bu miqyaslı dəyişikliklər ölkələr arasında effektiv koordinasiya və razılaşdırılmış fəaliyyət tələb edir. Azərbaycan çoxtərəfli qarşılıqlı fəaliyyət sahəsində, xüsusilə Qoşulmama Hərəkatı və COP29 çərçivəsində zəngin təcrübəyə malik olaraq, ən böyük təşkilat və təşəbbüslərə sədrliyi dövründə öz liderlik qabiliyyətini sübut edib. Bu məqam həm xarici işlər naziri Ceyhun Bayramovun AQEM XİN Şurasının iclasındakı çıxışında (2024-cü ilin dekabrında), həm də çoxsaylı ekspert və müşahidəçilər tərəfindən qeyd edilib. Üzv dövlətlərin Azərbaycana sədr kimi etimadı ölkənin yüksək səriştəsinin və iddialı vəzifələrin həyata keçirilməsinə hazır olmasının parlaq sübutudur.

Azərbaycanın sədrliyi Asiyada qarşılıqlı əlaqə, rəqəmsallaşma və davamlı inkişaf vasitəsilə AQEM-in gücləndirilməsinə yönəlib. Bu məqsədlərə nail olmaq üçün ölkə üç prioritet istiqamətə diqqət yetirəcək: AQEM-in transformasiyası və institusional inkişafı, etimad tədbirlərinin həyata keçirilməsi vasitəsilə müəyyən sahələrdə əməkdaşlıq və AQEM ilə digər beynəlxalq təşkilatlar arasında sinergiyaya yardım.

2024-cü ilin dekabrında keçirilən XİN Şurasının iclasının əsas nəticələrindən biri AQEM-in yenilənmiş Etimad Tədbirləri Kataloqunun qəbul edilməsi olub. Bundan əlavə, etimad tədbirlərinin həyata keçirilməsi modallıqları haqqında sənəd təsdiqlənib. Bu da onların effektivliyini və praktiki faydasını əhəmiyyətli dərəcədə artıracaq. Bu addımlar üzv ölkələrin əməkdaşlıq və qarşılıqlı fəaliyyəti gücləndirmək istəyini nümayiş etdirir.

Azərbaycanın sədrlik baxışında əks olunmuş prioritetlərə əsasən, əməkdaşlığın beş əsas ölçüsü yeni dinamika qazanacaq və onların prioritet istiqamətləri ölkənizin innovativ və konstruktiv yanaşması sayəsində yeni təkan alacaq.

İnanırıq ki, Azərbaycanın aktiv və mütərəqqi liderliyi altında AQEM Asiyada etimad, qarşılıqlı fəaliyyət və yaradıcı əməkdaşlığın unikal platforması kimi öz statusunu gücləndirməyə davam edəcək.

- 2022-ci ildə AQEM-in tam regional təşkilata çevrilməsinin başlanğıcı elan edilib. Bu prosesin nə vaxt başa çatacağını gözləmək olar?

- Transformasiya AQEM-in bütün üzv dövlətlərinin dəstəyini qazanan Qazaxıstan sədrliyi dövründə mərkəzi mövzu və strateji məqsəd oldu. Astanada keçirilən VI AQEM Sammitində (13 oktyabr 2022-ci il) Transformasiya haqqında Astana Bəyannaməsinin qəbul edilməsi təşkilatın inkişafında tarixi mərhələ olub. Bu sənəd AQEM-in tam regional beynəlxalq təşkilata tədricən çevrilməsinə yönəlmiş inklüziv və şəffaf danışıqlar prosesi üçün əsas yaratdı.

Qazaxıstan Prezidenti Kasım-Jomart Tokayev bəyan edib ki, biz yeni təşkilat yaratmırıq, institusional inkişafın yeni mərhələsinə keçirik. AQEM-ə üzv dövlətlər transformasiyanı təkamül prosesi kimi qəbul edir və onun başa çatması üçün süni müddətlər müəyyən etmir.

Məsələn, VI AQEM Sammitinin qərarlarının icrası çərçivəsində Nyu-Yorkda AQEM XİN Şurasının iclasında (21 sentyabr 2023-cü il) təsdiqlənmiş "Transformasiya Yol Xəritəsi" hazırlanıb.

Bu sənəd səkkiz əsas islahat istiqamətini müəyyən edir. Buraya təşkilatın nizamnaməsinin hazırlanması, əməkdaşlığın yeni sahələrinin öyrənilməsi, etimad tədbirlərinin həyata keçirilməsinin təkmilləşdirilməsi, Prosedur Qaydalarının və AQEM-in xarici əlaqələr haqqında Əsasnaməsinin yenilənməsi, həmçinin baş katibin rolu, katibliyin beynəlxalq statusu, büdcə və insan resurslarının idarə edilməsi ilə bağlı islahatlar daxildir.

Qazaxıstanın sədrliyi dövründə AQEM artıq əsas institusional islahatları həyata keçirib, o cümlədən AQEM Dövlət və Hökumət Başçıları Şurası, AQEM Xarici İşlər Nazirləri Şurası yaradılıb və Baş katib vəzifəsi təsis edilib. Etimad tədbirlərinin həyata keçirilməsi modallıqlarının təkmilləşdirilməsi üzrə iş başa çatıb. Nizamnamə layihəsi və yenilənmiş prosedur qaydaları üzərində iş başlanıb. Təşkilatın beynəlxalq statusunun möhkəmləndirilməsinə yönəlmiş ev sahibi ölkə ilə sazişə düzəlişlər üzərində iş, demək olar, yekunlaşıb.

Transformasiya çərçivəsində Azərbaycan davamlılıq prinsipinə əməl edərək öz səylərini üç əsas istiqamətə yönəldəcək: təşkilatın hüquqi cəhətdən icbari olan Nizamnaməsinin razılaşdırılması, təşkilatın institusional olaraq daha da gücləndirilməsi və təşkilatın maliyyə azadlığı.

Təkrar edirəm, Azərbaycanın sədrliyinin ən mühüm vəzifəsi 2026-cı ildə keçiriləcək AQEM-in növbəti sammitində AQEM Nizamnaməsinin qəbul edilməsi ilə transformasiya üzrə danışıqlar prosesinin uğurla başa çatdırılması olacaq.

Vurğulamaq istərdim ki, bir çox digər AQEM üzvləri kimi, Azərbaycan da transformasiyaya təkcə institusional güclənmə prosesi kimi deyil, həm də üzv dövlətlər üçün nəzərəçarpacaq nəticələrə, o cümlədən AQEM institutlarının işlərindən və etimad tədbirləri çərçivəsində keçirilən tədbirlərdən praktiki təsirin artırılmasına yönəlmiş bütün ölçülərdə və tematik sahələrdə davamlı iş kimi baxır.

Əminik ki, Azərbaycanın rəhbərliyi ilə AQEM-in mühüm çoxtərəfli platforma kimi rolunu gücləndirən konkret və effektiv nəticələr əldə olunacaq.

Əlavə etmək istərdim ki, Bakıya budəfəki səfərimiz zamanı Azərbaycan tərəfi ilə 2026-cı ildə keçiriləcək sammitə və 2025-ci ildə keçiriləcək Nazirlər Şurasının növbədənkənar iclasına hazırlıq və Azərbaycanın prioritetlərinin səmərəli şəkildə həyata keçirilməsi üçün AQEM-in bütün rəhbər və məşvərət orqanlarının və Katibliyinin işinin ətraflı planlaşdırılması ilə bağlı çoxlu sayda görüşlər keçirilib.

O cümlədən Katiblik Azərbaycanın sədrliyinin iki illik dövrü üçün bütün istiqamətlər üzrə konkret iş planlarını özündə əks etdirən ətraflı "yol xəritəsi" hazırlayıb. AQEM Katibliyi Azərbaycanın təklif etdiyi gündəliyi konkret və əlamətdar tədbirlərlə zənginləşdirmək üçün hər cür səy göstərəcək.