Agentlik sədri: “Hədəfimiz əsassız, saxta əlillik təyinatının aşkar edilərək ləğv olunmasıdır” - MÜSAHİBƏ

Əlillik və reabilitasiya xidmətləri ilə bağlı suallarımızı Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin tabeliyindəki Dövlət Tibbi-Sosial Ekspertiza və Reabilitasiya Agentliyinin sədri Cavid Əbdül-Qədirov cavablandırır.

- Bildiyiniz kimi, Prezident İlham Əliyevin sosial sahəyə xüsusi qayğısı əlilliyi olan şəxslərin də sosial müdafiəsinin ildən-ilə güclənməsinə, onlara yönələn dövlət qayğısının, sosial ödənişlərin mütəmadi olaraq artmasına imkan verib. Eyni zamanda, bir sıra kateqoriyalardan əlilliyi olan şəxslər vardır ki, onlar daha yüksək təminatlarla, imtiyaz və güzəştlərlə əhatə olunublar.

Təhlillər apardıqda aydın olur ki, Azərbaycanda əlilliyin ümumi göstəricisi əhalinin altı %-ni təşkil etsə də, pensiyaçıların sırasında əlilliyə görə pensiya alanların çəkisi 30 %-dir. Bu göstərici digər ölkələrlə müqayisədə əhəmiyyətli dərəcədə çox olmaqla, uzun illər əlillik məsələsindən sui-istifadə edildiyini, haqsız qazanc əldə etmək üçün saxta yollarla əlillik dərəcələri alanların olduğunu göstərir.

Son illərdə 7 000-dən çox saxta əlillik təyinatları aşkarlanaraq ləğv edilib, nəticədə illik 30 milyon, aktuar hesablamalara əsasən uzunmüddətli dövr üzrə 735 milyon manatdan çox büdcə vəsaitinin qanunsuz xərclənməsinin qarşısı alınıb. Müddəti bitən və reabilitasiya olunan əlilliyi olan şəxslərin pensiya işlərinin sayında da 16 min azalma müşahidə olunub.

Bir məqamı diqqətinizə çatdırım ki, Nazirlər Kabinetinin 30 dekabr 2015-ci il tarixli 413 nömrəli qərarı ilə, o zaman qüvvədə olan müddətli əlillik işləri hər hansı yoxlama və müayinələr aparılmadan avtomatik olaraq beş il müddətinə uzadılıb. Bu qərar həqiqi əlilliyi olan şəxslərlə yanaşı artıq sağalmış və ya reabilitasiya olunmuş, habelə saxta yollarla əlillik əldə etmiş minlərlə şəxsin də daxil olduğu 190 min şəxsi əhatə edib. 

Bizim də əsas hədəfimiz hər bir əsassız, saxta əlillik təyinatının aşkar edilərək ləğv olunmasıdır. Bu, sosial ədalətliliyin də vacib şərtidir və saxta əlillik təyinatları həqiqi əlilliyi olan şəxslərdə də narazılıq yaradır.

Əlbəttə, nəyinsə müqabilində yalan, uydurma, şişirdilmiş məlumatlarla diaqnoz yazaraq, əsassız göndəriş tərtib edərək kimlərəsə saxta, əsassız əlillik təyinatı aparılmasına, hətta hər hansı xəstəliyi belə olmayan şəxslərə nə yolla olur olsun əlillik dərəcəsi təyin olunması üçün cəhd edənlər qanun qarşısında məsuliyyət daşıyırlar. Və belələri ifşa olunduqca onlar barəsində hüquq mühafizə orqanlarına da məlumatlar təqdim edilir. Yəqin izləyirsiniz ki, belə məlumatlar mətbuatda da dərc edilərək ictimaiyyətə təqdim edilir.  

Eyni zamanda, saxta yolla əlillik təyinatı aparılmış, əslində əlilliyi olmaya-olmaya əlillik dərəcəsi almış və ya almaq üçün cəhdlər göstərən şəxslərə güclü bir ictimai qınağın olması da arzuolunandır. Onu da vurğulayım ki, saxta əlillik təyinatlarının ləğvi nəticəsində qənaət edilmiş vəsait də elə həssas əhali qruplarının, əlilliyi olan şəxslərin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsinə istiqamətləndirilir. İctimai tənbeh mühiti də bu aspektdən vacibdir.

- Bəzən elə şəxslər olur ki, heç xəbəri olmadan müavinəti, ya pensiyası kəsilir və sonradan öyrənir ki, sən demə, əlillik müddəti başa çatıbmış...

Xüsusi olaraq vurğulayım ki, əzaların amputasiyası hallarında əlillik müddətsiz, yəni ömürlük təyin olunur. Ümumilikdə digər geridönməz hallarla, yəni sağalması mümkün olmayan ağır xəstəliklərlə bağlı da əlillik müddətsiz təyin edilir. 

Qeyd etdiyiniz məsələ ilə bağlı isə onu bildirim ki, bəzən şəxs şikayət edir ki, bəs əlilliyi olan şəxsdir, lakin xəbəri olmadan pensiyası kəsilib. Belə şəxslər əlillik müddətinə dair öz məlumatlarına nəzər yetirmir, pensiyası, müavinəti kəsiləndə fikirləşirlər ki, yəqin onlara xəbər verilmədən əlillikləri ləğv edilib.

- Bəzən belə hallar sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlarla bağlı da baş verir...

Halbuki onlar da bilməlidirlər ki, beynəlxalq təcrübədə olduğu kimi, ölkəmizin qanunvericiliyinə müvafiq olaraq sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların (SİMU) 18 yaşı tamam olduqda onların statusunun vaxtı başa çatır. Bu şəxslərə həmin yaşdan artıq əlillik dərəcəsi təyin olunmalıdır. 

Amma bir mühüm məqamı qeyd edim ki, “Əlilliyin müəyyən olunması” meyarlarının Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi tərəfindən hazırlanmış yeni layihəsi qəbul olunduqdan sonra, meyarlara uyğun olduğu halda bu kateqoriyadan olan uşaqlara əlillik artıq 18 yaşa qədər deyil, müddətsiz təyin ediləcəkdir.

- Prezident İlham Əliyevin bəyan etdiyi kimi, tarixi qələbəmizin əsas qəhrəmanı Azərbaycan əsgəri və zabitidir. Vətən müharibəsinin elə ilk günlərində və müharibə zəfərlə başa çatandan sonra, dövlət başçısının ilk növbədə, yaralı hərbçilərimizlə görüşməsi onlara yüksək hörmət və diqqətin nümunəsidir. 

2021-ci ilin 25 fevralında isə dövlət başçısının iştirakı ilə ölkəmizdə ən böyük reabilitasiya müəssisəsi olan, ildə 5 minə yaxın şəxsə reabilitasiya xidməti göstərməyə imkan verən 250 çarpayılıq Şağan Reabilitasiya Pansionatının açılışı olub. Ümumilikdə son iki ildə və bu ilin ilk rübündə 12 reabilitasiya və sosial xidmət müəssisəsi əsaslı təmir olunaraq, yenidən qurulub və istifadəyə verilib.

Həmçinin əlilliyi olan şəxslərin reabilitasiya vasitələri ilə təminatı sahəsində də mühüm işlər aparılır. Bu işlərin davamı olaraq, ötən il agentliyimiz tərəfindən əlilliyi olan şəxslərə 1000-i təkərli oturacaq olmaqla 35 minə yaxın, 2021-ci ilin I rübündə isə 300-ə yaxını təkərli oturacaq olmaqla 11 212 reabilitasiya vasitəsi verilib. 

- Bəli, dövlət başçısının tapşırığı ilə bu sahədə mühüm işlər aparılır. Prezident 300-dən çox qazimizin bu protezlərlə təmin ediləcəyini deyib: “Bizim ayaqlarını itirmiş qazilərimizin artıq bir neçəsi bu protezlərlə təmin edilib və onlar normal həyata dönə biliblər. Bu protezlər dünyanın aparıcı şirkətlərinin məhsulu, ən müasir protezlərdir. Bu protezlər imkan verəcək ki, bizim qazilərimiz normal həyata qayıda bilsinlər”.

İlk növbədə bildirim ki, Birinci vitse-prezident, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban Əliyevanın yüksək humanizminin təcəssümü olan təşəbbüs və layihələri müharibə əlillərini də əhatə edir. Məlum Aprel döyüşlərində yaralanmış hərbçilərimizin reabilitasiyası üçün Heydər Əliyev Fondunun “2016-cı ilin Aprel döyüşlərində yaralanmış əsgər və zabitlərin yüksək texnologiyalı protezlərlə təmin edilməsi” layihəsi icra olunub. Bu layihə çərçivəsində həmin əsgər və zabitlərimiz Almaniya, İslandiya və İngiltərənin müasir protez şirkətlərinin yüksək texnologiyalı məhsulları ilə təmin olundular.

Eyni zamanda, Prezident İlham Əliyevin müvafiq sərəncamı ilə müharibə əlillərinin yüksək texnologiyalı reabilitasiya vasitələri ilə təmin edilməsi məqsədilə son illər nazirliyin Protez-Ortopedik İstehsalat və Reabilitasiya Mərkəzində də dünyanın məşhur protez istehsalçılarından olan “OTTO BOKK” şirkəti (Almaniya) ilə əməkdaşlıq şəraitində yüksək texnologiyalı protezlərin hazırlanması sexi yaradılıb. 

Daha 12 hərbçinin müasir protezlə təmin olunması üçün ölçülər götürülüb.  

Burada bir məqamı mütləq vurğulamaq istərdim: Aşağı və yuxarı ətrafların yüksək texnologiyalı protezlərlə təminatı xüsusi yanaşma tələb edir. Yəni amputasiya olunmuş güdülün protezləşməyə tam hazır vəziyyətə gətirilməsi üçün qazinin müəyyən müddət hazırlıq mərhələsi keçməsi lazımdır. Hazırlıq mərhələsi keçildikdən sonra müasir protezlə təminat həyata keçirilir.

Onu da qeyd edim ki, postmüharibə dövründə əlavə olaraq 560 müharibə əlili 3 500 reabilitasiya vasitəsi ilə təmin edilib, paralel olaraq müharibədə yaralanmış qazilərin mühərrikli təkərli oturacaqla təminatına da başlanıb.

- Həmin layihə Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) standartları, bu sahədə mütərəqqi dünya təcrübəsi əsasında, 14 xəstəlik qrupu üzrə ixtisaslaşmış tibb müəssisələrinin həkim-ekspertləri, elmi işçiləri ilə intensiv məsləhətləşmələr aparılmaqla, onların rəy və təklifləri nəzərə alınmaqla hazırlanıb.

Əlilliyin qiymətləndirilməsi zamanı insanın yeddi əsas həyat fəaliyyəti kateqoriyalarının məhdudlaşması nəzərə alınacaq. Bunlar özünəqulluq, sərbəst hərəkətetmə, istiqamət seçmə, ünsiyyət, davranışa nəzarət etmə, öyrənmə və əmək fəaliyyəti bacarığıdır. Həmin meyarlar əlilliyi olan şəxslərin cəmiyyətə inteqrasiya və əmək fəaliyyətinə davam etmək imkanlarını artıracaq.

İlhamə Əbülfət

FOTO: Ramil Yunus