Ermənilərin təxribatı

Tarixi Kontekst

Ermənilərin Azərbaycana qarşı təxribatlarının kökü XIX əsrin əvvəllərinə, Rusiya İmperiyasının Cənubi Qafqazı işğal etdiyi dövrə qayıdır. Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi məlumatlarına görə, bu dövrdə ermənilərin Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi siyasəti başlanmış, 1905-1906 və 1918-1920-ci illərdə isə azərbaycanlılara qarşı kütləvi qətliamlar törədilmişdir. XX əsrin sonlarında, SSRİ-nin dağılması ərəfəsində Ermənistanın Dağlıq Qarabağı ilhaq etmək cəhdi Birinci Qarabağ Müharibəsinə (1988-1994) səbəb olmuşdur. Bu münaqişə nəticəsində Azərbaycanın 20%-ə yaxın ərazisi işğal edilmiş, 1 milyona yaxın insan qaçqın və məcburi köçkün vəziyyətinə düşmüşdür.

Ermənistanın təxribatları 1994-cü ildə atəşkəslə dayansa da, sonrakı illərdə müxtəlif formalarda davam etmişdir. Azərbaycan Müdafiə Nazirliyinin arxivlərinə əsasən, 2016-cı ilin Aprel döyüşləri və 2020-ci ilin 27 sentyabrında başlayan 44 günlük Vətən Müharibəsi Ermənistanın atəşkəsi pozaraq yeni təcavüzə cəhd etməsinin bariz nümunələridir.

Müasir Təxribatlar: 2020-ci ildən Sonra

44 günlük Vətən Müharibəsi Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü bərpa etməsi ilə nəticələnsə də, Ermənistan təxribat siyasətindən əl çəkməmişdir. 10 noyabr 2020-ci il tarixli üçtərəfli bəyanata əsasən, Ermənistan Qarabağdan silahlı qüvvələrini çıxarmağı öhdəsinə götürmüşdü. Lakin Azərbaycan Müdafiə Nazirliyinin məlumatlarına görə, 2023-cü ilə qədər bölgədə qeyri-qanuni erməni silahlı dəstələri fəaliyyətini davam etdirmiş, hərbi mövqelər qurmağa və təxribatlar törətməyə cəhd göstərmişdir. Bu vəziyyət 19-20 sentyabr 2023-cü ildə Azərbaycan Ordusunun lokal antiterror əməliyyatı ilə nəticələnmiş, separatçı rejimə son qoyulmuşdur.

2025-ci ilin ilk aylarında da Ermənistanın sərhəd bölgələrində təxribatları davam edir. Azərbaycan Müdafiə Nazirliyinin 2025-ci ilin mart ayına olan hesabatında qeyd olunur ki, Ermənistan silahlı qüvvələri şərti sərhəd boyunca atəşkəsi dəfələrlə pozmuş, Azərbaycan mövqelərinə atəş açmış və mina qurmaqla mülki əhalini təhlükəyə atmışdır. Xüsusilə, Qazax və Kəlbəcər istiqamətlərindəki gərginlik diqqət çəkir. Beynəlxalq müşahidəçilər, o cümlədən ATƏT, bu hadisələrdən narahatlığını bildirib, lakin konkret tədbirlər görülməyib.

Təxribatların Nəticələri

Ermənistanın təxribat siyasəti həm regionda sülh prosesinə, həm də öz iqtisadi-sosial vəziyyətinə ciddi ziyan vurmuşdur. Azərbaycan Baş Prokurorluğunun 2025-ci il fevralında açıqladığı rəsmi məlumata görə, Ermənistanın təcavüzkar müharibəsi nəticəsində Azərbaycana 100 milyard manatdan çox maddi ziyan dəymişdir. Buna mülki infrastrukturun dağıdılması, ekoloji zərər və hərbi itkilər daxildir. 2023-cü ilin sentyabrında Qarabağ ermənilərinin kütləvi şəkildə Ermənistana köçməsi isə İrəvanda sosial böhranı dərinləşdirmiş, ölkə iqtisadiyyatını daha da zəiflətmişdir.

Beynəlxalq səviyyədə Ermənistanın bu siyasəti tənqidlərlə qarşılanır. Avropa İttifaqı və NATO-nun rəsmiləri dəfələrlə hərbi əməliyyatların dayandırılması çağırışı etsə də, Ermənistanın destruktiv mövqeyi sülh danışıqlarını çətinləşdirir. BMT Təhlükəsizlik Şurasının 1993-cü ildə qəbul etdiyi 4 qətnamə (822, 853, 874, 884) Ermənistanın Azərbaycan ərazilərindən qeyd-şərtsiz çıxmasını tələb etsə də, bu tələblər uzun müddət yerinə yetirilməmişdir.

Azərbaycanın Mövcud Strategiyası

Azərbaycan Ermənistanın təxribatlarına qarşı həm hərbi, həm də diplomatik müstəvidə ardıcıl siyasət yürüdür. 2023-cü ilin sentyabr antiterror əməliyyatı göstərdi ki, Azərbaycan öz suverenliyini qorumaq üçün qətiyyətli addımlar atmağa hazırdır. Müdafiə Nazirliyinin məlumatına görə, bu əməliyyatda 15-18 minlik hərbi qruplaşma 24 saatdan az müddətdə təslim olmağa məcbur edilmiş, beynəlxalq hüquq çərçivəsində mülki əhali hədəf alınmamışdır.

Diplomatik cəbhədə Azərbaycan sülh müqaviləsinin imzalanmasını və nəqliyyat-kommunikasiya xətlərinin açılmasını dəstəkləyir. Lakin Xarici İşlər Nazirliyi vurğulayır ki, bu, Ermənistanın təxribatlardan əl çəkməsi, Qazax rayonunun ərazilərinin qaytarılması və Laçın dəhlizinin Azərbaycanın nəzarətinə keçməsi şərtilə mümkündür. 2025-ci ildə Azərbaycanın Qarabağda bərpa işləri və keçmiş məcburi köçkünlərin geri qaytarılması prosesi də bu strategiyanın bir hissəsidir.

2025-ci ilə Aktual Baxış

7 aprel 2025-ci il tarixinə olan vəziyyətə əsasən, Ermənistanın təxribatları regionda gərginliyi saxlamaqla yanaşı, özünü beynəlxalq aləmdə təcrid vəziyyətinə salır. Azərbaycan isə həm hərbi qüdrəti, həm də diplomatik aktivliyi ilə bu təhdidlərə cavab verir. Ekspertlər qeyd edir ki, Ermənistanın Fransa və Hindistandan hərbi alışlarını artırması (2023-2024-cü illərdə milyardlarla dollar dəyərində müqavilələr) yeni təcavüz planlarını göstərə bilər. Buna baxmayaraq, Azərbaycanın üstün hərbi texnologiyası və strateji mövqeyi bu cəhdlərin qarşısını almaq iqtidarındadır.

Nəticə

Ermənilərin təxribatları tarixən Azərbaycana qarşı yönəlmiş sistematik siyasətin təzahürüdür. 2025-ci ildə bu siyasət həm Ermənistanın daxili böhranını dərinləşdirir, həm də regionda sülhə mane olur. Azərbaycan isə öz ərazi bütövlüyünü və suverenliyini qorumaqla yanaşı, sülhə açıq olduğunu nümayiş etdirir. Rəsmi mənbələrə əsaslanan bu təhlil göstərir ki, Ermənistanın təxribatlardan əl çəkməsi və beynəlxalq öhdəliklərinə əməl etməsi regionda davamlı sülhün yeganə yoludur. Azərbaycan bu prosesdə həm öz xalqının hüquqlarını müdafiə edir, həm də gələcək nəsillər üçün sabitlik təmin etməyə çalışır.