Məhərrəm ayı İslam təqviminin ilk ayı olaraq böyük dini və mədəni əhəmiyyətə malikdir. Bu ay, müsəlmanlar üçün həm mənəvi təfəkkür, həm də tarixi hadisələrin xatırlanması dövrüdür. Rəsmi mənbələrə əsaslanaraq, Məhərrəm ayının tarixi kökləri, dini əhəmiyyəti və 2025-ci ildə Azərbaycanda qeyd olunması ilə bağlı unikal məqalə təqdim edirik.
Məhərrəm ayının tarixi və əhəmiyyəti
Məhərrəm ayı Hicri təqviminin başlanğıcıdır və İslamda dörd müqəddəs aydan (haram aylar) biridir. Quranda bu aylar Zilhiccə, Rəcəb və Qədə ilə birlikdə qeyd olunur, bu dövrdə müharibə və qan tökülməsi qadağan edilir. İslam mənbələrinə görə, Məhərrəm ayı "Allahın ayı" adlanır, bu da onun şərəfli və fəzilətli olduğunu göstərir. İslamdan əvvəlki dövrdə bu ay "Səfər əl-Əvvəl" kimi tanınsa da, İslamın gəlişindən sonra Məhərrəm adını almışdır.
Məhərrəm ayının ən mühüm günü Aşura günüdür – ayın 10-cu günü. Bu gün İslam tarixində bir çox əlamətdar hadisə ilə əlaqələndirilir. Sünni müsəlmanlar üçün Aşura günü Musa peyğəmbərin Fironun əlindən xilas olduğu gün kimi qeyd edilir və oruc tutmaqla anılır. Peyğəmbər Məhəmməd (s.ə.s) Məkkədə Aşura günü oruc tutmuş, bu ənənəni müsəlmanlara tövsiyə etmişdir. Hədislərdə qeyd olunur ki, Aşura günü orucu "keçmiş ilin günahlarına kəffarədir". Yəhudilərdən fərqlənmək üçün isə Aşura günü ilə yanaşı, 9-cu və ya 11-ci günlərdə də oruc tutmaq müstəhəb sayılır.
Şiə müsəlmanlar üçün isə Aşura günü kədər və matəm günüdür. 680-ci ildə (Hicri 61-ci il) Məhərrəm ayının 10-da Kərbəla döyüşündə Peyğəmbər Məhəmmədin (s.ə.s) nəvəsi İmam Hüseyn ibn Əli və onun yaxınları Üməyyə xəlifəsi Yezid ibn Muaviyyənin ordusu tərəfindən şəhid edilmişdir. Bu hadisə İslam tarixində dərin iz qoymuş, şiə icmasının kimliyini formalaşdıran əsas amillərdən birinə çevrilmişdir. Kərbəla faciəsi şiələr tərəfindən hər il Məhərrəm ayının ilk 10 günü ərzində əzadarlıq mərasimləri ilə yad edilir.
Məhərrəm ayının Azərbaycanda qeyd olunması
Azərbaycanda Məhərrəm ayı həm dini, həm də mədəni əhəmiyyətə malikdir. Ölkədə şiə və sünni müsəlmanlar birgə yaşayır, buna görə də Məhərrəm ayının qeyd olunması hər iki icma üçün fərqli mənalar daşıyır. Şiə icması üçün bu ay əzadarlıq dövrüdür. Məhərrəm ayının ilk 10 günü ərzində Hüseyniyyə adlanan məkanlarda mərsiyələr oxunur, Kərbəla şəhidləri yad edilir və İmam Hüseynin (ə) əzadarlığı keçirilir. Bu mərasimlər zamanı "Ziyarət Aşura" kitabı oxunur, İmam Hüseynin dəyərləri və şəhadəti xatırlanır.
Sünni müsəlmanlar isə Aşura günündə oruc tutmaqla və ibadətlə məşğul olmaqla bu ayı qeyd edirlər. Azərbaycanda hər iki icma arasında Aşura mərasimlərində müəyyən bir birlik müşahidə olunur, çünki İmam Hüseynə (ə) sevgi həm şiə, həm də sünni müsəlmanlar üçün ortaq dəyərdir. Məsələn, Mahatma Qandinin "Əgər Hindistan xalqı azad olmaq istəyirsə, İmam Hüseynin Aşura məktəbini öyrənsin" sözləri bu hadisənin universal əhəmiyyətini vurğulayır.
2025-ci ildə Məhərrəm ayı: Tarixlər və əməllər
Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi Nəsrəddin Tusi adına Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasının rəsmi hesablamalarına əsasən, 2025-ci ildə Məhərrəm ayı miladi təqvimlə iyunun 26-da başlayacaq. Aşura günü isə iyulun 5-nə təsadüf edəcək. Ərbəin – İmam Hüseynin (ə) şəhadətindən 40 gün sonrakı anım günü – avqustun 14-nə düşəcək.
Məhərrəm ayının ilk günü müsəlmanlar üçün xüsusi əməllərlə başlayır. Hədislərdə qeyd olunur ki, Peyğəmbər Məhəmməd (s.ə.s) bu gün iki rükətli namaz qılıb xüsusi dua edərdi. Bu ayda oruc tutmaq, sədəqə vermək, məscidləri ziyarət etmək və ailə ilə vaxt keçirmək tövsiyə olunur. Şiə icması üçün isə ayın ilk 10 günü əzadarlıq mərasimləri ilə keçir. Bu dövrdə müsəlmanlar Kərbəla şəhidlərinin əzablarını xatırlayır, onların qurbanlığını və dəyərlərini anmaq üçün mərsiyələr oxuyur.
Məhərrəm ayının müasir dövrdə əhəmiyyəti
Məhərrəm ayı təkcə tarixi hadisələrin xatırlanması ilə məhdudlaşmır, həm də müsəlmanlar üçün mənəvi yenilənmə və introspeksiya dövrüdür. Bu ayda icmalar arasında sevgi, bağışlama və birlik dəyərləri ön plana çıxır. Azərbaycanda Məhərrəm ayı həm dini, həm də sosial əhəmiyyətə malikdir. Məscidlər tərəfindən təşkil olunan tədbirlər, pulsuz yemək paylanılması və icma toplantıları bu ayın ruhunu əks etdirir.
Məhərrəm ayının əhəmiyyəti onun təkcə matəm və ya oruc ayı olması ilə bitmir. Bu ay müsəlmanlara insanlığın dəyərlərini – ədalət, cəsarət və qurban vermə ruhunu xatırladır. İmam Hüseynin (ə) Kərbəla döyüşündə göstərdiyi müqavimət zülmə qarşı mübarizənin simvolu kimi qəbul edilir. Bu, həm şiə, həm də sünni müsəlmanlar üçün birləşdirici bir amildir.
Nəticə
Məhərrəm ayı İslam tarixində dərin izlər buraxmış bir dövrdür. 2025-ci ildə Azərbaycanda bu ay iyunun 26-da başlayacaq və müsəlmanlar üçün həm mənəvi təfəkkür, həm də tarixi hadisələrin anılması ilə dolu olacaq. Aşura günü – iyulun 5-i – həm kədər, həm də şükranlıq günü kimi qeyd olunacaq. Məhərrəm ayı müsəlmanları birləşdirən, onlara keçmişdən dərs çıxarmağa və gələcəyə ümidlə baxmağa çağıran müqəddəs bir zamandır. Bu ayda hər bir müsəlman özünü yeniləmək, ədalət və sevgi dəyərlərini ön plana çıxarmaq üçün fürsət əldə edir.
