Mir Cəlal Paşayev

Mir Cəlal Əli oğlu Paşayev 26 aprel 1908-ci ildə Ərdəbilin (Cənubi Azərbaycan) yaxınlığındakı Əndəbir kəndində kəndli ailəsində anadan olmuşdur. Erkən uşaqlığı çətin şəraitdə keçmişdir: 1918-ci ildə atasının vəfatından sonra oğlan böyük qardaşının himayəsinə düşmüşdür. Ailə Gəncəyə köçmüş, gələcək yazıçı burada ibtidai təhsil almışdır. 1923-cü ildə o, Gəncə Pedaqoji Texnikumuna daxil olmuş, 1928-ci ildə oranı bitirərək Gəncə və Gədəbək məktəblərində müəllimlik fəaliyyətinə başlamışdır.

1930-cu ildə Paşayev Kazan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun ədəbiyyat fakültəsində təhsilini davam etdirmişdir. Bakıya qayıtdıqdan sonra o, Azərbaycan Dövlət Elmi-Tədqiqat İnstitutunun aspiranturasına daxil olmuşdur. 1933-cü ildən ömrünün sonunadək Azərbaycan Dövlət Universitetində (indiki Bakı Dövlət Universiteti) dərs demiş, professor və Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi kafedrasının müdiri olmuşdur.

Ədəbi yaradıcılığı

Mir Cəlal Paşayev yazıçılıq karyerasına 1928-ci ildə başlamış, ilk şeirlərini və oçerklərini "Şərq qadını", "Gənc işçi" və "Ədəbiyyat qəzeti" jurnallarında dərc etdirmişdir. Onun "Sağlam yollarda" (1932) adlı ilk hekayə və oçerklər toplusu yumorla satiranın incə birləşməsi ilə oxucuların və tənqidçilərin diqqətini cəlb etmişdir. 1935-ci ildə çıxan "Dirilən adam" romanı, akademik Məmməd Arifin sözlərinə görə, müəllifi "diqqətli realist" kimi təqdim etmişdir.

Paşayev altı roman yazmışdır: "Dirilən adam" (1935), "Bir gəncin manifesti" (1937-1939), "Açıq kitab" (1941), "Yaşıdlar" (1947), "Yeni şəhər" (1952) və "Yolumuz hayanadır?" (1957). İlk üçü Azərbaycan Demokratik Respublikasının qurulması da daxil olmaqla tarixi hadisələrə həsr olunmuş, digərləri isə müəllifin müasir həyatını əks etdirmişdir. Hər bir əsərində Paşayev qəhrəmanların psixologiyasını ustalıqla açır, uzun müddət yaddaşda qalan parlaq obrazlar yaradır.

Onun "Bostan oğrusu", "Doktor Cinayətov", "Elçilər qayıtdı" və "Anket Anketov" kimi hekayələri Cəlil Məmmədquluzadə və Əbdürrəhim Haqverdiyevin ənənələrindən miras qalmış satirik üslubu ilə məşhurlaşmışdır. Tənqidçilər onun nəsrinin kompozisiya quruluşunu və dil zənginliyini qeyd edirdilər.

Elmi fəaliyyəti

Mir Cəlal Paşayev ədəbi yaradıcılığı ilə paralel olaraq aktiv elmi iş aparırdı. 1940-cı ildə o, "Füzuli poeziyasının poetik xüsusiyyətləri" mövzusunda namizədlik dissertasiyasını, 1947-ci ildə isə "Azərbaycanın ədəbi məktəbləri" mövzusunda doktorluq dissertasiyasını müdafiə etmişdir. Onun "Füzulinin yaradıcılığı", "XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı" və "Ədəbiyyatşünaslığın əsasları" kimi əsərləri Azərbaycan filologiyasına mühüm töhfə olmuşdur. Paşayev 50-dən çox elmi və publisistik əsər, həmçinin Səməd Vurğun, Məmməd Səid Ordubadi və başqalarının yaradıcılığına həsr olunmuş 500-dən çox məqalə və rəy yazmışdır.

İrsi və tanınması

Mir Cəlal Paşayev "Şərəf nişanı", "Oktyabr inqilabı" ordenləri, "Böyük Vətən müharibəsində fədakar əməyə görə" medalı və Lenin komsomolu mükafatına layiq görülmüşdür. Onun əsərləri bir çox dillərə tərcümə edilmişdir ki, bu da onların universal dəyərini təsdiqləyir. Yazıçının 1978-ci ildə vəfatından sonra onun adı əbədiləşdirilmişdir: Bakı və Gəncədə küçələr, Gəncədə 39 nömrəli məktəb və bir quru yük gəmisi onun adını daşıyır. Gəncədə Paşayevin ev-muzeyi, Bakıda isə "Ədəbiyyatçı evi" muzeyi fəaliyyət göstərir.

Paşayevin irsində onun ailəsi xüsusi yer tutur. O deyirdi: "Mənim ən yaxşı əsərim - mənim ailəmdir". Onun oğlu Arif Paşayev akademik və Milli Aviasiya Akademiyasının rektoru, nəvəsi Mehriban Əliyeva isə Azərbaycanın birinci xanımı və vitse-prezidenti olmuşdur.

Yekun

Mir Cəlal Paşayev - yazıçı istedadını, elmi fəaliyyəti və pedaqoji missiyanı harmonik şəkildə birləşdirməyi bacaran unikal bir şəxsiyyətdir. Onun xalqa məhəbbət və ədalətə can atmaqla dolu olan romanları və hekayələri bu gün də aktualdır. Alim kimi o, Azərbaycan ədəbiyyatının öyrənilməsinin əsasını qoymuş, pedaqoq kimi isə ziyalı nəsillər yetişdirmişdir. Paşayevin irsi oxucuların qəlbində və Azərbaycanın mədəni yaddaşında yaşamağa davam edir