Paşinyanın "Sülh qovşağı": Erməni xalqı üçün növbəti iqtisadi avantüra

Qlobal nəqliyyat marşrutlarındakı cari tendensiyaları təhlil edərkən, Rusiya-Ukrayna müharibəsi və Yaxın Şərqdəki münaqişələr kimi geosiyasi hadisələrin logistika marşrutlarının yenidən qiymətləndirilməsinə və dəyişdirilməsinə səbəb olduğu görünür. Cənubi Qafqaz ölkələri də yeni nəqliyyat dəhlizlərinin yaradılmasına maraq göstərirlər.

Hazırda Azərbaycan Türkiyə və Mərkəzi Asiya ölkələri ilə birgə Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutunun (Orta Dəhliz, TBNM) inkişafına və onun yükdaşıma qabiliyyətinin artırılmasına çalışır.

Ermənistan da bu perspektivli sahədə geri qalmaq istəmir. Baş nazir Nikol Paşinyan bəyan edib ki, ölkəsinin təşəbbüs göstərdiyi "Sülh qovşağı" layihəsinin həyata keçirilməsi nəticəsində 10 milyardlarla dollar məbləğində gəlir əldə oluna bilər.

Lakin Paşinyanın bu ambisiyalı bəyanatlarının iqtisadi əsası yoxdur, çünki Ermənistan, hətta ən nikbin proqnozlarla belə, tranzitdən bu həcmdə gəlir əldə edə bilməz. Ölkənin məhdud tranzit potensialını nəzərə aldıqda bu proqnozlar reallığa uyğun görünmür.

Bu ilin ilk altı ayında Ermənistan yük maşınlarının Gürcüstan ərazisindən keçməsi üçün təxminən 13 milyon ABŞ dolları ödəniş edib. Qeyd edək ki, ümumilikdə yanvar-iyun aylarında Gürcüstan ərazisindən 249.4 min yük maşını keçib və bununla ölkə büdcəsinə 32.3 milyon ABŞ dolları daxil olub. Gürcüstandan tranzitlə keçən ağır yük maşınlarının 99 min 760-ı Ermənistanın payına düşüb. Ermənistan bu tranzitə görə 12 milyon 968 min 800 ABŞ dolları ödəyib. Hər yük maşınının Gürcüstan ərazisindən keçməsi üçün 130 ABŞ dolları rüsum ödənilir.

Qeyd edək ki, 2021-ci ilin yanvar ayından bəri Gürcüstan büdcəsi Ermənistan yük maşınlarına tətbiq edilən tranzit rüsumlarından ümumilikdə təxminən 73 milyon ABŞ dolları gəlir əldə edib. Bu da onu göstərir ki, Gürcüstan üç il ərzində Ermənistandan gələn yük maşınlarından heç bir milyard dollar gəlir əldə etməyib.

Beləliklə, Ermənistanın, Gürcüstandan fərqli olaraq, öz ərazisindən keçən nəqliyyat vasitələrindən xəyali miqdarda gəlir əldə etməsi qeyri-realdır. Ermənistanın 10 milyardlarla dollar qazanması üçün təxminən 77 milyon yük maşınının ərazisindən keçməsi lazımdır. Bu rəqəmə çatmaq isə praktik olaraq mümkün deyil.

Yeri gəlmişkən, Ermənistan hökuməti iddia edir ki, "Sülh qovşağı" layihəsi işə düşdükdən sonra ilk il ərzində Ermənistan nəqliyyat sistemi 4.7 milyon ton yükün tranzitini təmin edə biləcək. Eyni zamanda, 2050-ci ilə qədər bu rəqəmin 10 milyon tona çatacağı proqnozlaşdırılır.

Nəzərə alsaq ki, yük daşımalarının əksəriyyəti avtomobillərlə həyata keçiriləcək və bir yük maşınının orta tutumu 10 ton qəbul olunsa (beynəlxalq statistikaya görə, bu göstərici 15-20 ton arasında dəyişir), 26 il ərzində 26 milyon yük maşını Ermənistandan keçə bilər. Bu, tələb olunan 10 milyard dolları qazanmaq üçün lazım olan maşın sayının yalnız üçdə birinə bərabərdir.

Hətta Ermənistanda belə, N.Paşinyanın bununla bağlı fikirlərinin utopik olduğunu başa düşürlər. Məsələn, "Zham.am" nəşrində dərc olunan məqalədə qeyd edilib ki, N.Paşinyanın irəli sürdüyü "Sülh qovşağı" layihəsi əslində insanları aldatmaqdan başqa bir şey deyil: "Bu, zaman keçdikcə hər kəsi qıcıqlandıra bilər və region dövlətləri belə yanaşmaya görə Ermənistanı cəzalandırmaq üçün kollektiv qərar qəbul edəcəklər".

Beləliklə, dənizə çıxışı olmayan və məhdud nəqliyyat infrastrukturunu nəzərə alaraq, Ermənistanın bu qədər yüksək tranzit həcmlərinə nail olması ehtimalı azdır. Bundan əlavə, böyük miqyaslı nəqliyyat layihələrinin həyata keçirilməsi Ermənistanda müşahidə olunmayan əhəmiyyətli investisiyalar tələb edir. Potensial investorlar infrastrukturu, siyasi sabitliyi və regional layihələrə inteqrasiyanı investisiya qərarları üçün əsas amillər kimi nəzərdən keçirirlər. Hazırda Ermənistan qonşu ölkələrdən, məsələn Azərbaycandan fərqli olaraq, böyük regional təşəbbüslərdən kənarda qalıb ki, bu da onun kapital cəlb etmək şanslarını azaldır.

Beləliklə, Ermənistan rəhbərliyinin tranzit gəlirlərinin əhəmiyyətli dərəcədə artırılması imkanları barədə bəyanatları iqtisadi cəhətdən əsaslandırılmış olmaqdan daha çox siyasidir. Azərbaycan onu beynəlxalq nəqliyyat şəbəkələrinə inteqrasiya edən infrastruktur layihələrini fəal şəkildə təşviq etdiyi halda, Ermənistan dənizə çıxışın olmaması və infrastrukturun kifayət qədər inkişaf etməməsi kimi ciddi məhdudiyyətlərlə mübarizə aparmağa məcburdur. Qlobal marşrutlar və nəqliyyat dəhlizləri transformasiya olunmağa davam etdikcə, region ölkələri üçün uğurun əsas amili artıq mövcud olan və inkişaf edən logistika sistemlərinə inteqrasiya olunmaq qabiliyyəti olacaq. Azərbaycan öz təbii və geosiyasi üstünlüklərindən istifadə edərək artıq Cənubi Qafqazdakı qonşularından daha əlverişli mövqe tutur.

"Report" İnformasiya Agentliyi