Səfər ayı Hicri təqviminin ikinci ayı olaraq İslam dünyasında mühüm yer tutur. Bu ay həm tarixi hadisələrlə, həm də dini-mənəvi əhəmiyyəti ilə diqqət çəkir. Rəsmi mənbələrə və İslam tarixinə əsaslanaraq, Səfər ayının mənşəyi, əhəmiyyəti və 2025-ci ildə Azərbaycanda qeyd olunması ilə bağlı unikal məqalə təqdim edirik.
Səfər ayının mənşəyi və etimologiyası
Səfər ayının adı ərəb dilindən gəlir və bir neçə mənaya malikdir. Ən çox qəbul edilən versiyaya görə, "Səfər" sözü "sifr" (boş) kəlməsindən əmələ gəlib. Cahiliyyə dövründə ərəblər Məhərrəm ayını müqəddəs sayaraq döyüşlərdən çəkinərdilər, Səfər ayı gələndə isə müharibələrə və basqınlara başlayardılar. Bu səbəbdən evlər boş qalırdı, buna görə də ay "boş ay" mənasında Səfər adlandırılmışdır. Digər bir yoruma görə, "Səfər" sözü "sufrəh" (sarı) kəlməsindən götürülüb. Bu adın payız fəslinə təsadüf etməsi və ağac yarpaqlarının saralması ilə əlaqəli olduğu düşünülür.
İslamın gəlişindən sonra bu ayın mənfi qavrayışı dəyişmişdir. Həzrət Peyğəmbər Məhəmməd (s.ə.s) Cahiliyyə dövründə Səfər ayının uğursuz sayılması kimi xurafatlara qarşı mübarizə aparmış, ayların uğurlu və ya uğursuz olması ilə bağlı inancları rədd etmişdir. İslam mədəniyyətində bu ay "Səfərül-xeyir" (xeyirli Səfər) və ya "Səfərül-müzəffər" (uğurlu Səfər) kimi adlandırılmışdır.
Səfər ayının tarixi əhəmiyyəti
Səfər ayı İslam tarixində bir sıra mühüm hadisələrlə əlaqələndirilir. Bu ayda baş vermiş əlamətdar hadisələrdən biri İmam Hüseynin (ə) əhli-beytinin Kərbəla faciəsindən sonra əsir kimi Şama aparılmasıdır. Hicri 61-ci ildə (miladi 680-ci il) Məhərrəm ayının 10-da Kərbəla döyüşündə İmam Hüseyn və yaxınları şəhid edilmiş, sağ qalan ailə üzvləri isə əsir düşmüşdür. Səfər ayının 1-də onların Şama daxil olması şiə müsəlmanları üçün kədərli bir xatirə olaraq qeyd edilir. Bundan əlavə, Səfər ayının 3-də İmam Məhəmməd Baqirin (ə) doğulması, 5-də isə Həzrət Rüqəyyənin (s.ə) şəhadəti kimi hadisələr də bu aya təsadüf edir.
Səfər ayının ən mühüm hadisələrindən biri də İmam Hüseynin (ə) şəhadətindən 40 gün sonra keçirilən Ərbəin mərasimidir. Bu mərasim adətən Səfər ayının 20-nə təsadüf edir və İmam Hüseynin (ə) dəyərlərini, ədalət uğrunda mübarizəsini xatırlatmaq məqsədi daşıyır. Həmçinin, bəzi rəvayətlərə görə, Həzrət Peyğəmbərin (s.ə.s) nəvəsi İmam Həsən ibn Əlinin (ə) vəfatı da Səfər ayına təsadüf etmişdir, lakin bu məlumat dini mənbələrdə müxtəlif şəkildə qeyd olunur.
Səfər ayının mənəvi əhəmiyyəti
Səfər ayı müsəlmanlar üçün mənəvi təfəkkür və ibadət ayıdır. Hədislərdə bu ayda xeyirxah əməllərin savabının böyük olduğu vurğulanır. Həzrət Peyğəmbər (s.ə.s) bir hədisində buyurmuşdur: “Hər kim Səfər ayında dost-qardaşına gülərüz olsa, bu onun üçün sədəqə sayılar. Kim bu ayda bir kimsəni pis işdən çəkindirib yaxşı işlərə sövq edə bilsə, bu da onun üçün sədəqədir.” Bu hədis Səfər ayının xeyirxahlıq və mənəvi yüksəliş üçün bir fürsət olduğunu göstərir.
Səfər ayı xalq arasında bəzən "nəhs" və ya "ağır" ay kimi qələmə verilsə də, İslam alimləri bunun dini əsasının olmadığını vurğulayır. Böyük təfsirçi Əllamə Təbatəbai qeyd edir ki, günlərin və ya ayların uğursuz olması ilə bağlı heç bir əqli və dini dəlil yoxdur. Şəhid Mütəhhəri də bu cür inancları tənqid edərək, belə xurafatların İslamdan əvvəlki dövrlərdən qaldığını və dini əsaslarının olmadığını bildirmişdir.
2025-ci ildə Səfər ayı Azərbaycanda
Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi Nəsrəddin Tusi adına Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasının hesablamalarına əsasən, 2025-ci ildə Səfər ayı miladi təqvimlə iyulun 26-da başlayacaq. Səfər ayının 20-nə təsadüf edən Ərbəin günü isə avqustun 14-nə düşəcək. Azərbaycanda Səfər ayı həm şiə, həm də sünni icmaları tərəfindən dərin hörmətlə qeyd olunur.
Şiə icması üçün Səfər ayı əzadarlıq dövrünün davamıdır. Kərbəla şəhidlərinin xatirəsi yad edilir, Hüseyniyyələrdə mərsiyələr oxunur və Ərbəin mərasimləri təşkil olunur. Ərbəin günü minlərlə insan Kərbəlaya ziyarətə gedir, Azərbaycanda isə bu gün məscidlərdə və dini məkanlarda anım tədbirləri keçirilir. Sünni müsəlmanlar isə bu ayı ibadət və xeyirxah əməllərlə keçirməyə üstünlük verirlər. Sədəqə vermək, dua etmək və yolunu azmışlara kömək etmək kimi əməllər bu ayda xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.
Azərbaycanda Səfər ayı ərzində icmalar arasında birlik və həmrəylik də ön plana çıxır. Məscidlərdə təşkil olunan tədbirlər, pulsuz yemək paylanılması və dini söhbətlər bu ayın ruhunu əks etdirir. Xüsusilə Ərbəin günü ölkənin müxtəlif bölgələrində kütləvi yürüşlər və anım mərasimləri keçirilir.
Səfər ayının tövsiyə olunan əməlləri
Səfər ayı ərzində bir sıra ibadətlər və əməllər tövsiyə olunur. Bunlardan bəziləri aşağıdakılardır:
- Dua və zikr: Hər gün xüsusi duaların, məsələn, İmam Hüseynə (ə) həsr olunan "Ziyarət Aşura" duasının oxunması məsləhət görülür.
- Sədəqə vermək: Səfər ayında sədəqə vermək böyük savab qazandırır. Hədislərdə qeyd olunur ki, bu ayda kasıblara kömək etmək xüsusi əhəmiyyətə malikdir.
- İcma ilə birgə ibadət: Məscidlərdə keçirilən mərasimlərdə iştirak etmək, dini söhbətlərə qoşulmaq və birlikdə dua etmək tövsiyə olunur.
Nəticə
Səfər ayı İslam tarixində həm kədərli, həm də mənəvi yüksəlişlə dolu bir dövrdür. 2025-ci ildə Azərbaycanda bu ay iyulun 26-da başlayacaq və avqustun 14-də Ərbəin günü ilə kulminasiya nöqtəsinə çatacaq. Səfər ayı müsəlmanlar üçün keçmişdən dərs çıxarmaq, ədalət və mərhəmət dəyərlərini xatırlamaq üçün bir fürsətdir. Azərbaycanda həm şiə, həm də sünni icmaları bu ayı dərin hörmət və ibadətlə qeyd edir, icmalar arasında həmrəyliyi gücləndirir. Səfər ayı hər bir müsəlmana xeyirxahlıq, sədəqə və mənəvi təmizlənmə üçün dəyərli bir zaman kəsiyidir.
