Formula-1 Azərbaycan Qran-prisi

Formula-1 Azərbaycan Qran-prisi (Azerbaijan Grand Prix) — dünya çempionatı təqvimində ən möhtəşəm hadisələrdən biri olub, Azərbaycanın paytaxtında Bakı Şəhər Halqasında keçirilir. 2016-cı ildə Avropa Qran-prisi adı altında debütündən, daha sonra 2017-ci ildən Azərbaycan Qran-prisi kimi, yarış unikal trassı, yüksək sürətli hissələri və dramatik anları sayəsində qeyri-proqnozlaşdırılan və həyəcanverici reputasiya qazanıb. 2025-ci ildə Azərbaycan Qran-prisi Formula-1-in əsas mərhələsi olaraq qalır və dünyanın hər yerindən minlərlə azarkeşi cəlb edir.

Tarix və trassın yaradılması

Azərbaycan Qran-prisi ölkənin beynəlxalq arenada təşviqi üçün ambisiyalı layihənin nəticəsi olaraq yarandı. 2014-cü ilin aprelində Bakıda Formula-1 yarışlarının keçirilməsi üçün beşillik müqavilə imzalandı və 2016-cı ildə şəhər ilk dəfə Avropa Qran-prisini qəbul etdi. 2017-ci ildən etibarən hadisə rəsmi olaraq Azərbaycan Qran-prisi adını aldı. Məşhur memar Herman Tilke tərəfindən layihələndirilmiş Bakı Şəhər Halqası, Formula-1 tarixində UNESCO-nun Dünya İrsi obyekti — Qədim Şəhərin orta əsr divarları (İçəri Şəhər) yanından keçən ilk küçə trassı oldu.

Trassın uzunluğu 6,003 km təşkil edir və yarış 51 dövrəni əhatə edir. Bakı Şəhər Halqasının unikallığı sürətli düz yolların və dar əyri-üyrü hissələrin birləşməsindədir. Xəzər dənizi sahili boyunca əsas düz yol bolidlərin 350 km/saat-dan çox sürət əldə etməsinə imkan verir, Qədim Şəhər yanındakı 8-10 döngələri olan hissə isə pilotlardan zərgər dəqiqliyi tələb edir. 2016-cı ildə Valtteri Bottas Formula-1-in qeyri-rəsmi sürət rekordunu — 378 km/saat qurdu, bu da trassın sürət potensialını vurğulayır.

Əsas anlar və qaliblər

Azərbaycan Qran-prisi öz qeyri-proqnozlaşdırılması ilə məşhurlaşıb. Səkkiz yarış ərzində trassda yeddi müxtəlif pilot qələbə qazanıb və yalnız Sergio Perez iki dəfə qalib gəlib (2021, 2023). Parlaq anlar arasında:

• 2016 (Avropa Qran-prisi): Mercedes-dən Nico Rosberg debüt yarışında pol-pozisiyadan qalib gələrək dominantlıq etdi.

• 2017: Azərbaycan Qran-prisi adı altında ilk yarış Daniel Ricciardo-ya (Red Bull) Lewis Hamilton və Sebastian Vettel arasında toqquşma ilə kölgələnmiş xaotik mübarizədən sonra qələbə gətirdi.

• 2018: Lewis Hamilton (Mercedes) son dövrələrdə Valtteri Bottas-ın şininin deşilməsi sayəsində qələbə qazandı.

• 2021: Sergio Perez Hamilton-un şininin dramatik partlamasından və Max Verstappen-in qəzasından sonra qalib gəldi.

• 2023: Qran-pri tarixdə ilk dəfə "sprint-şutaut" formatının — sprint yarışı üçün ayrı kvalifikasiyanın tətbiq edildiyi yarış oldu. Perez həm sprinti, həm də əsas yarışı qazandı.

• 2024: Oscar Piastri (McLaren) karyerasında ikinci qələbəsini qazanaraq, gərgin mübarizədə Charles Leclerc-i (Ferrari) keçdi. Yarış son-sonuncu dövrədə Perez və Carlos Sainz arasında toqquşmadan sonra virtual təhlükəsizlik maşını altında başa çatdı, bu da McLaren-ə 2014-cü ildən bəri ilk dəfə konstruktorlar çempionatında liderliyi ələ keçirməyə imkan verdi.

Charles Leclerc Bakıda pol-pozisiyaların sayına görə rekordçu olaraq qalır, dörd il ardıcıl (2021-2024) kvalifikasiyanı qazanıb, lakin polu qələbəyə çevirmək ona yalnız bir dəfə müyəssər olub.

Xüsusiyyətlər və təsir

Bakı Şəhər Halqası öz mürəkkəbliyi sayəsində Formula-1-in digər trassları arasında seçilir. Uzun əsas düz yol (2,2 km) DRS istifadə edərək ötmə imkanları yaradır, xüsusilə birinci döngədə, burada bolidlər üç sırada gedə bilər. "Qala döngəsi" (8-ci döngə) kimi dar hissələr səhvsiz sürüş tələb edir, çünki divarlar maşınlardan bir neçə santimetr məsafədədir. Təşkilatçıların sözlərinə görə, trass İndicar və klassik Formula-1 xüsusiyyətlərini birləşdirir, bu da yarışları möhtəşəm və qeyri-proqnozlaşdırılan edir.

Azərbaycan Qran-prisi həmçinin ölkənin turizm və mədəniyyətinin təşviqində mühüm rol oynayır. "Şərq Qərblə görüşür" deyilən Bakı azarkeşlərə unikal təcrübə təklif edir: türk və yaxın şərq ənənələrini birləşdirən qastronomiyanı, Qız Qalası və Alov Qüllələri kimi tarixi görməli yerləri. Simulyatorlar, pit-stop çellenclər və konsertlərlə (2024-cü ildə Will Smith və J Balvin çıxış edib) fan-zonalar yarış həftəsonunu tamamlayır.

2025-ci il Qran-prisi və perspektivlər

2025-ci il Azərbaycan Qran-prisi 19-21 sentyabr tarixlərində planlaşdırılıb və Formula-1 mövsümünün 18-ci mərhələsi olacaq. Yarış Bakı Şəhər Halqasında 51 dövrədə keçiriləcək və Formula-1-in rəsmi saytına görə, biletlər 2025-ci il yanvarın 22-də satışa çıxarılıb, 5 fevraladək erkən alıcılar üçün 20%-ə qədər endirim təklif edilib. Həftəsonu cədvəlinə üç sərbəst məşq, kvalifikasiya və əsas yarış, həmçinin dəstək kimi Formula-2 yarışları daxildir. 2023-cü ildə istifadə edilmiş sprint formatı 2025-ci ildə tətbiq edilməyəcək.

Təşkilatçılar 2023-cü ildə bütün tribunaların satıldığı rekord bilet satışlarından sonra ziyarətçi sayının artmasını gözləyirlər. Azərbaycan Qran-prisi ən az ziyarət edilən mərhələlərdən biri olaraq qalmasına baxmayaraq (2019-cu ildə 85 000 tamaşaçı), beynəlxalq azarkeşlərin payı artır — 2019-cu ildə onlar auditoriyasının demək olar ki, dörddə birini təşkil edib. 2024-cü ildə biletin orta qiyməti $417 təşkil edib, bu da yarışı mövsümün 24 mərhələsi arasında əlçatanlığa görə 14-cü edir.

Azərbaycan Qran-prisinin keçirilməsi üçün müqavilə 2026-cı ilə qədər uzadılıb, bu da təşkilatçıların uzunmüddətli ambisiyalarını təsdiqləyir. 2025-ci ildə təqvimin regionallaşmasının davam etməsi gözlənilir: Bakıdakı yarış Avropa Qran-prilərindən sonra, Sinqapuru izləyərək payız mərhələləri seriyasını açır.

Çağırışlar və tənqid

Uğuruna baxmayaraq, Azərbaycan Qran-prisi çağırışlarla üzləşib. 2017-ci ildə Formula-1-in baş direktoru Greg Maffei Bakıdakı yarışı brend üçün maliyyə cəhətdən əlverişsiz adlandırıb, bu da təşkilatçılarla gərginlik yaradıb. Yerli sakinlər üçün biletlərin yüksək qiyməti (2024-cü ildə orta hesabla $417) azərbaycanlılar üçün əlçatanlığı məhdudlaşdırır, baxmayaraq ki, onlar üçün endirimlər nəzərdə tutulub. Bundan əlavə, beynəlxalq azarkeşlər üçün logistika Bakıya birbaşa reyslərin məhdud sayı səbəbindən çətin olaraq qalır, baxmayaraq ki, Azerbaijan Airlines, Wizz Air və Turkish Airlines kimi aviaşirkətlər marşrutları genişləndirirlər.

Yekun

Formula-1 Azərbaycan Qran-prisi təkcə idman hadisəsi deyil, həm də sürəti, adrenalini və Bakının gözəlliyini birləşdirən mədəni fenomendir. Sürətli düz yolları və Qədim Şəhərin dar küçələri ilə Bakı Şəhər Halqası tamaşaçıları son dövrəyə qədər gərginlikdə saxlayan dramatik yarışlar üçün ideal şərait yaradır. Hər il yarış Formula-1 təqvimində öz mövqeyini möhkəmləndirir, yeni azarkeşləri cəlb edir və Azərbaycanın dünya arenasında müasir və ambisiyalı ölkə kimi rolunu vurğulayır.