Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidməti (SHXÇDX) Azərbaycan Respublikasının müdafiə siyasətinin və hərbi təhlükəsizliyinin təmin edilməsində mühüm rol oynayan dövlət qurumudur. Bu xidmət ölkə vətəndaşlarının hərbi xidmətə hazırlanması, çağırışı və səfərbərlik proseslərinin təşkili ilə məşğuldur. Rəsmi mənbələrə, o cümlədən Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamlarına, qanunvericilik aktlarına və SHXÇDX-nin fəaliyyətindən əldə olunan məlumatlara əsaslanaraq, bu məqalədə qurumun tarixi, vəzifələri, cari vəziyyəti və gələcək perspektivləri haqqında ətraflı məlumat təqdim olunacaq.
SHXÇDX-nin Yaradılması və Hüquqi Əsası
SHXÇDX Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 13 fevral 2012-ci il tarixli Fərmanı ilə yaradılmışdır. Bu fərman “Hərbi vəzifə və hərbi xidmət haqqında” qanunun tətbiqi çərçivəsində Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyinin tabeliyində olan Hərbi Komissarlıqların (Azərbaycan Respublikası Hərbi Komissarlığı, Naxçıvan Muxtar Respublikası Hərbi Komissarlığı və rayon/şəhər hərbi komissarlıqları) ləğv edilməsi və onların əsasında vahid bir qurumun formalaşdırılmasını nəzərdə tutmuşdur. Beləliklə, SHXÇDX ölkədə hərbi xidmət və səfərbərlik proseslərinin mərkəzləşdirilmiş şəkildə idarə olunmasını təmin edən mərkəzi icra hakimiyyəti orqanı kimi fəaliyyətə başlamışdır.
Qurumun fəaliyyəti “Hərbi vəzifə və hərbi xidmət haqqında” qanunla tənzimlənir. Bu qanun vətəndaşların hərbi qeydiyyatı, çağırışaqədərki hazırlığı, müddətli həqiqi hərbi xidmətə çağırışı, ehtiyatda xidmət keçməsi və səfərbərlik üzrə vəzifələri kimi məsələləri əhatə edir. 2024-cü ilin dekabrında qanuna edilən dəyişikliklərə əsasən, müddətli həqiqi hərbi xidmətə çağırış yaşının yuxarı həddi 35-dən 30-a endirilmişdir. Bu dəyişiklik çağırışa möhlət hüququnu itirmiş və ya müxtəlif səbəblərdən hərbi xidmətə çağırılmamış şəxslərin 30 yaşına qədər xidmətə cəlb olunmasını nəzərdə tutur. Həmçinin, bu yaşa qədər çağırışdan möhlət hüququnu itirməyən şəxslər dinc dövrdə hərbi xidmətdən azad edilərək ehtiyata keçirilir.
SHXÇDX-nin Əsas Vəzifələri
SHXÇDX-nin əsas məqsədi Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin və qanunvericiliklə nəzərdə tutulmuş digər silahlı birləşmələrin şəxsi heyətlə komplektləşdirilməsini təmin etməkdir. Qurumun vəzifələri aşağıdakı əsas istiqamətləri əhatə edir:
- Hərbi Qeydiyyat və Çağırış: Vətəndaşların hərbi qeydiyyata alınması və müddətli həqiqi hərbi xidmətə çağırılması SHXÇDX-nin əsas funksiyalarından biridir. 2025-ci ilin yanvarında Prezident İlham Əliyevin sərəncamına əsasən, 2007-ci ildə doğulmuş və 18 yaşı tamam olmuş, habelə 1990-2006-cı illərdə doğulmuş, yaşı 35-dək olan vətəndaşlar yanvarın 1-dən 30-dək müddətli həqiqi hərbi xidmətə çağırılmışdır. Eyni zamanda, xidmət müddətini başa vuran hərbi qulluqçular ehtiyata buraxılmışdır.
- Çağırışaqədərki Hazırlıq: SHXÇDX vətəndaşların hərbi xidmətə hazırlanması üçün çağırışaqədərki təhsil proqramlarını təşkil edir. Bu proqramlar ümumi təhsil, ilk peşə-ixtisas və orta ixtisas təhsili müəssisələrində keçirilir və vətəndaşlara müdafiə sahəsində ilkin biliklər, hərbi xidmətin əsasları və hərbi-vətənpərvərlik tərbiyəsi verir.
- Səfərbərlik Hazırlığı: Qurum sülh dövründə çağırışçılarla, müharibə dövründə isə Silahlı Qüvvələrin və digər silahlı birləşmələrin hərbi vəzifəlilərlə və hərbi-nəqliyyat vasitələri ilə komplektləşdirilməsini təmin edir. Səfərbərlik zamanı vətəndaşların və texnikanın səmərəli şəkildə cəlb olunması üçün planlaşdırma və koordinasiya işləri aparır.
- Xüsusi Hərbi İxtisaslar üzrə Hazırlıq: 17 yaşına çatmış vətəndaşlar və çağırışçılar xüsusi hərbi ixtisaslar üzrə təhsil ala bilərlər. Bu proqramlar Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti tərəfindən müəyyən edilmiş təhsil müəssisələrində keçirilir və ixtisasların siyahısı Müdafiə Nazirliyi, Daxili İşlər Nazirliyi, Dövlət Sərhəd Xidməti və Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidməti tərəfindən tərtib olunur.
- Vətəndaşlarla İş: SHXÇDX vətəndaşların müraciətlərinə baxır, hərbi xidmətlə bağlı arayışlar verir və onların hüquqlarını qoruyur. Qurumun rəhbərliyi müntəzəm olaraq regionlarda vətəndaş qəbulları keçirir. Məsələn, 2025-ci ilin aprelində SHXÇDX rəisi Mürsəl İbrahimov Sabirabad rayonunda Sabirabad, Saatlı, İmişli, Beyləqan və Xocavənd rayonlarında qeydiyyatda olan vətəndaşları qəbul etmişdir.
Cari Vəziyyət və Fəaliyyət
SHXÇDX ölkədə hərbi xidmət proseslərinin şəffaf və effektiv idarə olunmasını təmin etmək üçün müasir texnologiyalardan istifadə edir. Qurumun rəsmi internet saytında vətəndaşlar üçün elektron xidmətlər təklif olunur. Bu xidmətlərə hərbi qeydiyyatda olmaları barədə arayışın alınması, həqiqi hərbi xidmətdə olan şəxslərə xidmət haqqında arayışın verilməsi və çağırışçıların xidmət yerləri haqqında məlumatlandırılması daxildir. Həmçinin, vətəndaşlar SHXÇDX-nin 9100 Çağrı Mərkəzi vasitəsilə müraciət və şikayətlərini operativ şəkildə çatdıra bilərlər.
2025-ci ilin yanvarında keçirilən çağırış kampaniyası SHXÇDX-nin fəaliyyətinin miqyasını göstərir. Bu kampaniya çərçivəsində minlərlə gənc vətəndaş Silahlı Qüvvələrə cəlb olunmuş, eyni zamanda xidmət müddətini başa vuranlar ehtiyata buraxılmışdır. Qurum həmçinin vətəndaşların hərbi xidmətə yararlılığını müəyyən etmək üçün tibbi müayinələr təşkil edir. Məsələn, vətəndaşların sümük-əzələ sistemi, qan dövranı və həzm orqanları kimi xəstəlikləri üzrə tibbi şəhadətləndirilməsi Nazirlər Kabinetinin 2008-ci il tarixli qərarı ilə təsdiq edilmiş “Hərbi-həkim ekspertizası haqqında Əsasnamə”yə uyğun olaraq aparılır.
Çətinliklər və Problemlər
SHXÇDX-nin fəaliyyətində bir sıra çətinliklər mövcuddur:
- Maarifləndirmənin Zəifliyi: Əhali arasında hərbi xidmətin əhəmiyyəti və çağırış prosesləri ilə bağlı məlumatlılıq səviyyəsi hələ də aşağıdır. Bəzi vətəndaşlar hərbi xidmətdən yayınmağa cəhd edir ki, bu da qanunvericiliklə ciddi şəkildə cəzalandırılır.
- Tibbi Müayinələrdə Şəffaflıq: Tibbi müayinələr zamanı bəzi hallarda şəffaflıq və obyektivliklə bağlı şikayətlər ortaya çıxır. Vətəndaşlar arasında hərbi xidmətə yararlılıq barədə qərarların ədalətli şəkildə qəbul edilmədiyi ilə bağlı narazılıqlar mövcuddur.
- İnfrastruktur Məhdudiyyətləri: Regionlarda SHXÇDX-nin yerli idarə və şöbələrinin maddi-texniki bazası bəzən müasir tələblərə cavab vermir. Bu, xüsusilə tibbi müayinələrin və vətəndaş qəbullarının təşkilində çətinliklər yaradır.
- Elektron Sistemlərin Təkmilləşdirilməsi: Elektron xidmətlər təklif olunsa da, vahid informasiya bazasının tam fəaliyyətə başlamaması vətəndaşların müraciətlərinin cavablandırılmasında gecikmələrə səbəb olur.
Gələcək Perspektivlər və Tövsiyələr
SHXÇDX-nin fəaliyyətinin daha da təkmilləşdirilməsi üçün aşağıdakı addımlar atıla bilər:
- Maarifləndirmə Kampaniyaları: Hərbi xidmətin vətəndaşlıq borcu kimi əhəmiyyətini vurğulayan genişmiqyaslı maarifləndirmə kampaniyaları keçirilməlidir. Gənclər arasında hərbi-vətənpərvərlik tərbiyəsi gücləndirilməli, bu məqsədlə məktəblərdə və ali təhsil müəssisələrində xüsusi proqramlar tətbiq olunmalıdır.
- Tibbi Müayinələrdə Şəffaflığın Artırılması: Tibbi müayinələrin şəffaflığını təmin etmək üçün müstəqil ekspertlərin cəlb olunması və prosesin rəqəmsallaşdırılması vacibdir. Vətəndaşlar üçün tibbi qərarlara etiraz mexanizmləri sadələşdirilməlidir.
- İnfrastrukturun Gücləndirilməsi: Regionlarda SHXÇDX-nin yerli idarələrinin maddi-texniki bazası müasir standartlara uyğunlaşdırılmalıdır. Bu, xüsusilə tibbi avadanlıqların və müayinə mərkəzlərinin yenilənməsini əhatə etməlidir.
- Elektron Sistemlərin Təkmilləşdirilməsi: Vahid informasiya bazasının tam fəaliyyətə başlaması və elektron xidmətlərin daha da genişləndirilməsi vətəndaşların müraciətlərinə daha operativ cavab verilməsinə imkan yaradacaq. Həmçinin, çağırışçıların xidmət yerləri haqqında məlumatlandırılması prosesi tamamilə rəqəmsallaşdırıla bilər.
- Beynəlxalq Əməkdaşlıq: SHXÇDX digər ölkələrin oxşar qurumları ilə əməkdaşlığı genişləndirərək təcrübə mübadiləsi apara bilər. Məsələn, Türkiyənin Asker Alma Dairesi ilə əməkdaşlıq çağırış və səfərbərlik proseslərinin idarə edilməsində yeni yanaşmaların tətbiqinə kömək edə bilər.
Nəticə
Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidməti Azərbaycanın müdafiə qabiliyyətinin və hərbi təhlükəsizliyinin təmin edilməsində əsas rol oynayan qurumdur. 2012-ci ildən fəaliyyət göstərən SHXÇDX hərbi xidmət və səfərbərlik proseslərinin mərkəzləşdirilmiş şəkildə idarə olunmasını təmin edir. Son illərdə qanunvericilikdə edilən dəyişikliklər, o cümlədən çağırış yaşının 30-a endirilməsi və elektron xidmətlərin tətbiqi qurumun fəaliyyətini daha da effektivləşdirmişdir. Bununla belə, maarifləndirmə, şəffaflıq və infrastruktur kimi sahələrdə mövcud çətinliklər aradan qaldırılmalıdır. SHXÇDX-nin gələcək inkişafı ölkənin müdafiə siyasətinin daha da gücləndirilməsinə və vətəndaşların hərbi xidmətə daha yüksək motivasiyasına töhfə verəcəkdir. Hərbi xidmət təkcə bir vəzifə deyil, həm də vətənə xidmət etməyin ən ali formasıdır, və SHXÇDX bu prosesin əsasını təşkil edir.
