Rusiya niyə etiraf edə bilmir?

Rüstəm Qaraxanlı yazır...

Rusiyanın Azərbaycan Hava Yollarına məxsus avialayneri atəşə tutduğunu boynuna almamasının səbəbi 10 il bundan əvvələ - 2014-cü ilin 17 iyuluna gedib çıxır. Ukraynanın şərqinin separatçı proksilərin əli ilə ilhaq edilməsinin ən aktiv fazasında Amsterdamdan Kuala-Lumpura uçan sərnişin təyyarəsinin Donbas üzərində vurulmasına görə indinin özünədək heç bir rəsmi etiraf səslənməyib. Bu azmış kimi, 298 nəfərin ölümünə səbəb olmuş faciənin bütün izləri separatçıların nəzarət etdikləri ərazilərdə ört-basdır edilib. Bunun ardınca isə Moskva bəyan edib ki, təyyarəni Kiyev qəsdlə vurub və məqsədi bizi dünya qarşısında gözdən salmaq olub.

"Embraer-190"nın Qroznı yaxınlığında zenit-raket kompleksi ilə vurulmasının qəbul edilməsi, Malayziya təyyarəsinin Donbas səmasında "Buk"un hədəfinə çevrildiyinin faktiki olaraq etirafı anlamına gələ bilər. Bu isə Moskvaya qarşı ayrı-ayrı dövlətlərin tətbiq etdikləri sanksiya və embarqoların daha da qloballaşıb BMT müstəvisinə çıxması olacaq. Belə hal tarixdə bir dəfə - 1988-ci ildə Liviyaya münasibətdə tətbiq olunub, BMT və ABŞ Qəddafi hakimiyyətinə qarşı sanksiyalara əl atıb. Səbəb Liviya xüsusi xidmət orqanlarının Frankfurtdan Detroitə uçan təyyarəni Şotlandiya səmasında partlatması idi.

İndi Rusiya üçün onsuz da əlverişli olmayan geosiyasi gedişatda sərnişin təyyarəsinin səhvən olsa belə, hərbi təcavüzə məruz qalmasının etirafı rəsmi Moskva üçün ağrılı fəsadlara yol aça bilər. Azərbaycan təyyarəsinin heç bir xəbərdarlıqsız döyüş əməliyyatlarının getdiyi əraziyə buraxılması, hətta enməsi üçün "yaşıl işıq"ın yandırılması, ardınca vurulması və Xəzər üzərindən uzaq Qazaxıstana yönəldilməsi Rusiyanın artıq indidən xarici siyasət başağrılarına yenilərini əlavə edib. Moskva ətrafında geosiyasi təcridin coğrafi parametrləri bir az da daralıb. Nə qədər maraqlı olsa da, artıq dost hesab edilən dövlətlərin əraziləri hesabına. Azərbaycan və Qazaxıstan Rusiyanın təhlükəli ərazilərinə uçuşlardan imtina ediblər, İsrail və BƏƏ də eyni addımı atıb. Təyyarə ilə Moskvaya gedib-gələnlər Rusiya paytaxtının hava limanlarının necə boş olduğunu hiss edirlər, çünki dünyanın əksər ölkələri Ukrayna ilə müharibənin başlandığı gündən bu istiqamətdəki reyslərə "stop" qoyublar. Rusiyadan yalnız məhdud saylı ölkələrinə uçuşlar reallaşdırılır, o da ona məxsus təyyarələrlə deyil. İndi hətta yaxın münasibətlərdə olan ölkələrin belə uçuşlardan imtina etmələri Moskva ətrafındakı elan edilməmiş təcridi daha da sıxlaşdırır.

Rusiyanın hazırkı vəziyyətdə qəbul edəcəyi istənilən qərar acılı olacaq. Rus diplomatlarının qarşısında duran vəzifə pislərdən ən yaxşısını seçməkdir. Günah etiraf edilsə, Malayziya təyyarəsinin aqibəti yenidən aktuallaşacaq. İnkar edilsə, geosiyasi təzyiqlər və sanksiyalar daha da sərtləşəcək. Çünki AZAL-ın təyyarəsinin vurulması tək Azərbaycanın problemi deyil, bu, beynəlxalq əhəmiyyətli qalmaqaldır. İndiki şəraitdə Rusiya ilə düşmən olan ölkə və dairələr bu imkandan maksimum yararlanmağa çalışacaqlar. Rusiya mediasında irəli sürülən ehtimallardan birinə görə, Moskva Çeçenistan rəhbərliyini qurban verib vəziyyətdən çıxmağa çalışa bilər. Bu halda Şimalı Qafqaz üzərində nəzarətin yenidən itirilməsi təhlükəsi yaranır, Çünki Çeçenistan kimi avtoritar-patriarxal cəmiyyətdə sabitlik bir nəfərin adı ilə bağlıdır ki, bu da Kadırovdur.

Keçmiş SSRİ zamanı sovet qırıcıları iki dəfə səhvən sovetlərin ərazisinə girmiş Cənubi Koreya təyyarələrinə atəş açıblar. 1978-ci ildə Parisdən Şimal qütblə Seula uçan təyyarə marşrutdan yayınaraq SSRİ ərazisinə daxil olub, vurulub və Kareliyada buz bağlamış bir gölün üzərinə məcburi eniş edib. 2 nəfər həlak olub, 15 nəfər yaralanıb. Sovetlər nəinki üzr istəyib kompensasiya ödəyiblər, hətta həmin 15 nəfərin müalicəsinə sərf olunmuş xərcləri - 10 min dolları rəsmi Seuldan tələb ediblər. 1983-cü ildə isə Nyu-Yorkdan Seula uçan daha bir təyyarə azaraq SSRİ-nin şərq sərhədlərini pozub və qırıcı tərəfindən vurulub. Göyərtədə olan 269 nəfərin hamısı həlak olub. Onların ailələrinin müxtəlif məhkəmələrdə qaldırdıqları iddialar nəticəsiz qalıb. Yalnız 1992-ci ildə ovaxtkı Rusiya prezidenti Boris Yeltsin Koreya təyyarəsini vurduqlarını etiraf edib.

Rəsmi Moskvanın hansı qərarı verəcəyini yaxın zaman göstərəcək: Yeltsin kimi etiraf yolu seçiləcək, yoxsa uzaq 1978-ci ildəki kimi aşkar faktlar qulaqardına vurulacaq? İndi zəmanə də o zəmanə deyil, geosiyasi reallıq da.