Rusiya-Ukrayna danışıqları

Rusiya və Ukrayna arasında 2025-ci ildə keçirilən danışıqlar 2022-ci ildə başlayan münaqişənin həlli istiqamətində mühüm hadisəyə çevrilmişdir. 2022-ci ildə İstanbulda keçirilən uğursuz danışıqlardan və Rusiyanın Ukrayna ərazilərinin ilhaqı kimi böhranlardan sonra 2025-ci ildə sülhə nail olmaq üçün yeni cəhdlər başlanıb. 

Tarixi və kontekst

2022-ci ilin fevralında Rusiyanın Ukraynaya müdaxiləsindən sonra tərəflər arasında danışıqlar qarşılıqlı etimadsızlıq və ziddiyyətli tələblər səbəbindən dəfələrlə nəticəsiz qalmışdır. Rusiya ilhaq edilmiş ərazilərin tanınmasını, Ukraynanın neytral statusunu və sanksiyaların ləğvini tələb edirdi, Ukrayna isə Rusiya qoşunlarının tam çıxarılmasını, əsirlərin qaytarılmasını və təhlükəsizlik təminatlarını tələb edirdi. 2025-ci ildə ABŞ-ın, xüsusilə də prezident Donald Trampın sülh təşəbbüsləri ilə vəziyyət dəyişdi.

2025-ci il danışıqlarının gedişatı

Danışıqların bərpası 2025-ci ilin yanvarında Donald Trampın andiçmə mərasimindən sonra mümkün oldu. Fevralın 12-də Tramp ilə Vladimir Putin arasında telefon danışığı, ardınca isə Volodimir Zelenski ilə görüş keçirildi. Bu əlaqələr martda Səudiyyə Ərəbistanında keçirilən danışıqlarda müvəqqəti atəşkəsin müzakirəsi üçün zəmin yaratdı. Martın 11-də Ukrayna və ABŞ 30 günlük atəşkəs barədə razılığa gəldi ki, bu da enerji infrastrukturuna zərbələrin dayandırılmasını əhatə edirdi.

Əsas hadisə mayın 15-də İstanbulda Rusiya və Ukrayna nümayəndə heyətlərinin görüşü oldu. Vladimir Putin danışıqların 2022-ci il İstanbul razılaşmaları əsasında bərpa olunmasını, Ukraynanın neytral statusunu və silahlı qüvvələrinin məhdudlaşdırılmasını təklif etdi. Zelenski isə atəşkəs və Qərb müttəfiqlərinin təhlükəsizlik təminatlarında iştirakını tələb etdi.

Danışıqların əsas mövzuları

2025-ci ildə müzakirə olunan əsas məsələlərə aşağıdakılar daxildir:

• Ərazi məsələsi: Rusiya Krım və Donetsk, Luqansk, Zaporojye və Xerson vilayətlərinin ilhaq edilmiş hissələrinin tanınmasını tələb edir, Ukrayna isə hər hansı ərazi güzəştini rədd edir.

• Zaporojye AES-in statusu: Stansiyanın nəzarəti hələ də mübahisə mövzusudur.

• Təhlükəsizlik təminatları: Ukrayna ABŞ və Aİ-nin dəstəyi ilə beynəlxalq təminatlar tələb edir, Rusiya isə Ukraynanın NATO-ya üzvlüyünün qarşısını almağa çalışır.

• Sanksiyalar: Rusiya Qərb sanksiyalarının ləğvini tələb edir.

• İqtisadi əməkdaşlıq: ABŞ Ukraynanın mineral ehtiyatlarının birgə işlənməsini hərbi yardım müqabilində təklif edir.

Beynəlxalq vasitəçilərin rolu

Səudiyyə Ərəbistanı və Türkiyə danışıqlar üçün əsas platformalar kimi çıxış edir. Trampın rəhbərliyi ilə ABŞ neytral vasitəçi kimi özünü təqdim edir, lakin Aİ ilə, xüsusilə Ukraynanın qərar qəbulunda iştirakını tələb edən Avropa ilə fikir ayrılıqları prosesi çətinləşdirir. Fransa və Böyük Britaniya Ukraynanın müdafiəsi üçün “istəkli koalisiya” ilə atəşkəs planı təklif edib.

Perspektivlər və çətinliklər

Tərəqqiyə baxmayaraq, danışıqlar çətinliklərlə üzləşir. Rusiya cəbhədəki uğurları səbəbindən özünü güclü hesab edir və güzəştə getməyə meylli deyil. Ukrayna isə ərazi bütövlüyünün qorunmasının vacibliyini vurğulayır. Kiyev Beynəlxalq Sosiologiya İnstitutunun (KIIS) 2022-ci il may sorğusuna görə, ukraynalıların 82%-i ərazi güzəştlərinə qarşıdır.

Türkiyəli politoloq Umur Tuqay Yücəl 2025-ci ili dönüş nöqtəsi hesab edir, lakin 2022-ci ildəki kimi danışıqların pozulma riskini qeyd edir. Financial Times Ukraynanın Rusiyanın ilhaq edilmiş ərazilərə faktiki nəzarətini qəbul edə biləcəyini, lakin hüquqi tanınma olmadan təhlükəsizlik təminatları müqabilində razılaşma ehtimalını proqnozlaşdırır.

Nəticə

Rusiya və Ukrayna arasında 2025-ci il danışıqları münaqişənin dayandırılmasına ümid verir, lakin uğur tərəflərin güzəştə hazır olmasından asılıdır. Beynəlxalq vasitəçilərin, xüsusilə ABŞ-ın rolu və təzyiqi mühüm amildir, lakin ərazi və təhlükəsizlik məsələləri ciddi maneələr olaraq qalır. Mayın 15-də İstanbulda keçiriləcək danışıqlar sülhə doğru mühüm addım olacaq, lakin nəticələri hələ də qeyri-müəyyəndi