Qiymətlər qalxacaq!

Kubra Məhərrəmova yazır...

Dünən Tramp dünyaya müharibə elan etdi. Bu müharibəyə rüsumlar müharibəsi də deyə bilərik.

Bu günə kimi dünyanı "mən dəliyəm", "mənə dəyməyin" obrazında təhdid edən Putin idisə, bu gün bu rolu böyük ustalıqla Tramp ifa edir. Diqqət edin, prezident seçiləndən sonra dünya gündəmini ancaq Tramp zəbt edib. Bunun fonunda hətta Rusiya-Ukrayna müharibəsi belə kölgədə qalıb. Tramp ara-sıra Rusiya-Ukrayna danışıqlarının asta getdiyindən narazılıq edərək, Putinə qarşı qəzəbli olmasını dilə gətirir.

Ən maraqlı məqam isə odur ki, artıq ekspertlərin Trampın növbəti hansı addımı atacağı barədə fikir bildirməsi müşkül məsələ olub.

Trampın iki gün sonra nə edəcəyi belə böyük sual altındadır.

İlk növbədə ondan başlayaq ki, Tramp əksər çıxışlarında Amerikanın yenə ən varlı və güclü ölkə olması üçün çaba göstərəcəyi barədə mütəmadi olaraq mesajlar verir. Hətta bir müddət əvvəl ABŞ iqtisadiyyatı üçün əlavə yük olan bir sıra media qurumlarını və bəzi strukturları bağladı.

Trampın yeni strategiyası ondan ibarətdir ki, idxal rüsumları üzərindən əlavə gəlir əldə etsin. ABŞ prezidentinin ticarət və istehsal üzrə baş müşaviri Piter Navarro qeyd edir ki, bu tariflər təxminən 600 milyard dollar gəlir gətirəcək, bu, 10 il ərzində təxminən 6 trilyon dollar deməkdir. ABŞ təkcə avtomobil tariflərindən təxminən 100 milyard dollar qazanacaq. Yeni tariflərə görə istənilən ölkədən gətirilən avtomobilə 25% rüsum tətbiq olunacaq. Əlavə olaraq, Tramp administrasiyası Amerika avtomobilləri alanlar üçün vergi güzəştləri tətbiq etmək niyyətindədir.

Bu gün Tramp tərəfindən imzalanan dünya ölkələrinə qarşılıqlı tariflərlə bağlı fərmanda malların idxalı üzərində tariflər yalnız Rusiya, Belarus, Şimali Koreya və Kubaya qarşı tətbiq edilməməsi sual doğurdu. Tramp administrasiyası bu addımı elə izah etdi ki, "onsuz da sanksiyalar mövcuddur".

Yeri gəlmişkən tariflərin yüksəlməsində Azərbaycanın da adı var. Tramp Azərbaycan üçün 10% həcmində gömrük rüsumu müəyyən edib.

Fərman açıqlanan kimi dünya liderləri ilk fikirlərini media və sosial şəbəkələr vasitəsilə bildirməyə başladılar.

Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Lyayen bildirib ki, ABŞ Prezidenti Donald Trampın tətbiq etdiyi gömrük rüsumlarına qarşı "Avropa cavab verməyə hazırdır". Çin isə öz növbəsində "ağır əks tədbirlər" görəcəyini vəd etdi.

Ursula fon der Lyayen düşünür ki, "ABŞ tərəfindən tətbiq olunan ümumi tariflər dünya üzrə bütün bizneslərə (kiçik və böyük) və istehlakçılara ciddi zərbə vuracaq. Milyonlarla insanlar nəqliyyat, ərzaq və dərman preparatlarının qiymətinin artmasını hiss edəcək. Hər şeyin qiyməti qalxacaq".

Fərmanda Çin üçün 34%, Avropa İttifaqı üçün 20%, Yaponiya üçün 24%, Hindistan üçün isə 26% tarif müəyyən olunub.

Bu hadisəyə qarşı ilk həssaslığı da ABŞ-nin Fond Birjası göstərdi və ilk təlatümlər yaşanmağa başladı. Belə ki, dollar və neftin qiyməti aşağı düşdü. Qızılın qiyməti isə əksinə yenə də yüksəldi. Ümumiyyətlə qızılın dünya bazarlarında son dövrdə dayanmadan yüksəlməsi həm də o deməkdir ki, bütün dünyada vəziyyət stabil deyil. Və kapitalını qorumaq istəyənlər yeganə çıxış yolunu yalnız sarı metalda görür. Bu isə qiymətli kağızlar və digər aktivlərin qiymətinin aşağı düşməsi ilə müşahidə olacaq.

Bundan əlavə ABŞ senatorları Rusiya neftini alan ölkələrə qarşı rüsumun 500% olmasını tələb edirlər. Qanun layihəsini 55 ABŞ senatoru dəstəkləyib.

ABŞ tərəfi bununla Rusiyaya Ukrayna ilə bağlı daha tez və müsbət qərarlar alması üçün təzyiq göstərəcəyini düşünür. Və gələcəkdə bu vasitə ilə Rusiyaya qarşı çəkindirici təsirlər yaratmağı da düşünür.

Qanun layihəsini dəstəkləməyənlər isə bu layihənin qəbul olduğu zaman ABŞ-nin Hindistan və Çinlə çox böyük problem yaşayacağını gizlətmirlər. Çünki bu iki ölkə sanksiya altında olan Rusiya neftini alan ən böyük müştəridir.

Yaddan çıxartmamalıyıq ki, Avropanın bir hissəsi hələ də Rusiyanın neft və qazından asılı vəziyyətdədir.

"Bloomberg"in məlumatına görə, Hindistan artıq neftlə bağlı yeni limanlar axtarışına çıxıb.

Hindistanın dövlət korporasiyaları "Bharat Petroleum" və "Hindustan Petroleum" Yaxın Şərq, Şimal Dənizi və Aralıq Dənizindən təchizatla bağlı danışıqlara başlayıblar. Bu isə yaxın zamanda Rusiyanın neft qiymətlərinə birmənalı təsir göstərəcək. Çin isə hələ bu məsələyə münasibət göstərməyib.

Nəzərə almaq lazımdır ki, bu iqtisadi müharibələr həm də sadə amerikalının həyatında da əksini tapacaq. Birjada yaşanan təlatümlər dolların qiymətinin düşməsi, ABŞ-də inflyasiyanın yüksəlməsinə gətirib çıxaracaq.

Bu fonda dünya birjasında böhranın 2008-ci ildə olduğu kimi təkrarlanması şansı çoxalır. Bunun bir neçə gün ərzində baş verməsi inandırıcı görünməsə də, bir müddət sonra birjalarda indekslərin aşağıya doğru böyük sürətlə düşəcəyi labüddür.

Sadəcə bu boyda, dünya səviyyəsində iqtisadi böhranın yaradılmasında Tramp niyə maraqlı olsun?

İqtisadiyyat siyasətlə, siyasət isə iqtisadiyyatla sıx bağlı olduğu üçün qlobal maliyyə böhranının məhz indi, süni şəkildə yaradılmasının hansı maraqlara xidmət etməsi təbii ki, sual doğurur.

Lakin heç də uzaq olmayan tarixdə, böyük depressiya dövründə tariflərin artırılması bütün dünyada depressiyanı dərinləşdirdi və bəzi Avropa ölkələrində dövlət institutlarının çökməsinə səbəb oldu.

Bu təcrübədən çıxış edərək belə görürük ki, çətin günləri geridə qoysaq da, qarşıdan daha ağır günlər gəlir. Və bu tədbirlərin Rusiya-Ukrayna müharibəsinin dayandırılmasında rol oynayacağı heç də hiss olunmur.