İsveçrədə Ukrayna üzrə ikigünlük beynəlxalq sammitdən (15-16 iyun) bir həftə keçməsinə baxmayaraq, tədbir barədə fikirlər səslənməyə davam edir. Analitiklərin və siyasətçilərin əhəmiyyətli bir hissəsi hesab edir ki, Bürgenştok Ukrayna konfransı sülh danışıqları deyildi, çünki Ukrayna münaqişəsinin sülh yolu ilə həlli üçün Rusiyanın danışıqlar masasında olması tələb olunur.
Konfransdan sonra Kiyev ikinci sammitə Moskvadan nümayəndə heyətinin dəvət olunmasını istisna etmədi. "The Economist" qəzeti isə 2024-cü ilin sonunda Ukrayna və Rusiya arasında danışıqların başlaya biləcəyini qeyd etdi. Lakin Ukrayna tərəfindən belə danışıqları qadağan edən qərara görə nə edilməli olduğu aydın deyil.
Oxu.Az üçün vəziyyəti tanınmış ukraynalı politoloq, "Strategic Group Sofia" layihəsinin rəhbəri Andrey Yermolayev şərh edib.
- Ukrayna üzrə İsveçrədəki son sammit mətbuat, analitiklər və iştirakçıların çoxu tərəfindən ümumiyyətlə nəticəsiz adlandırıldı. Bəs siz tədbirdən bir neçə gün sonra bu görüşün nəticələrini necə qiymətləndirirsiniz? Həmçinin, bundan sonra nə olacaq?
- Burada görüşün "sammit" kimi təsnif edilməsi və onun missiyasının tədbir keçirilməzdən əvvəl şərh olunması işləri pozub. Bu, həqiqətən, lazımlı beynəlxalq konfrans idi ki, orada Rusiya-Ukrayna münaqişəsi ilə bağlı geniş beynəlxalq dialoq başladı. Ukraynanı dəstəkləmək üçün yeni ümumi mövqe işləyib-hazırlamaq və müharibədən çıxış formulu tapmaq cəhdi var idi.
Əgər konfransı dialoqa başlanğıc, platforma axtarışı, heyət axtarışı, müxtəlif mövqelərin birləşdirilməsi kimi nəzərdən keçirsək, bu, lazımlı, müsbət diplomatik prosesdir. Lakin münaqişənin həllini və ya hətta həll variantını gözləmək mümkün deyildi. İştirakçıların tərkibi müxtəlif idi, Qərb koalisiyasının, Qlobal Cənubun (daha tənqidi olan) mövqeləri var idi. Buna görə də hər şeyi öz adı ilə çağırmaq lazımdır; Bu, "sülh sammiti" deyil, sülh danışıqlarına hazırlıq üçün konfrans idi.
Həqiqətən, məsləhətlərdə, sonra isə danışıqlarda ilk növbədə vuruşan tərəflər iştirak etməlidirlər. Bu, Ukrayna tərəfdarları və əleyhdarları, neytral mövqe tutan ölkələr üçün aydındır. Başqa bir məsələ bunu necə təşkil etməkdir. Əgər Ukrayna belə məsləhətlərə və gələcəkdə danışıqlara dəvətləri sərt və ultimativ tonlarda ifadə edərsə, onda Rusiyanın, sadəcə, imtina etmək ehtimalı yüksəkdir. Üstəlik, Moskva artıq öz ultimatumunu formalaşdırıb.
Əgər Ukraynadan rasional, diplomatik təklif, neytral platforma və aydın məsləhət proqramı göstərilsə, onda proses gedə bilər və bunu Çin, Avropa İttifaqı dəstəkləyər. Mən gələcək hadisələri belə görürəm. Lakin mövqelər sərt olarsa, birtərəfli xarakter daşıyarsa, onda tərəflər danışıqlar masasından kənarda qalacaqlar. Rusiya öz müttəfiqlərini toplayacaq, Ukrayna isə tərəfdaşları ilə işləyəcək və nəticəsiz sammitlərin sonsuz marafonu başlayacaq.
- Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenskinin sülh planında 10 bənd var. İsveçrədə onlardan yalnız üçü müzakirə olundu ki, onlara da ən az etiraz ola bilərdi. Bunlar Zaporojye AES (nüvə təhlükəsizliyi), dəniz limanlarına təhlükəsiz çıxış (ərzaq təhlükəsizliyi) və əsirlərin dəyişdirilməsidir. Lakin aqressiya, Rusiya qoşunlarının Ukrayna ərazisindən çıxarılması barədə heç nə deyilmədi...
- Ukrayna artıq BMT, Avropa strukturlarından ciddi dəstəkverici qətnamələr alıb. Rusiyanın hərəkətlərini pisləyən sənədlər kifayət qədər çoxdur. Burada məsələ başqadır. Sammitə dəvət olunan ölkələrin çoxu narahat idi ki, yekun sənədlərə görə bu tədbir yeni bir Rusiya əleyhinə koalisiya kimi görünə bilər. Çünki ən deklarativ bəyanat belə, birgə fəaliyyət öhdəliyi daşıyır, yoxsa sənəd qəbul etmək nəyə lazımdır? Asiya və Afrika ölkələri arasında Rusiyanın çoxlu tərəfdaşı var ki, onlar Moskva ilə münasibətləri pozmaq istəmirlər, ümumiyyətlə, müharibəyə Qərbdə üstünlük təşkil edən dəyərləndirmədən fərqli qiymət verirlər. Buna görə də konfransda Rusiyanı tənqid edən manifestin peyda olacağını gözləmək, bəlkə də, sadəlövhlük olardı.
Asiya, Afrika və Latın Amerikası dövlətlərinin çoxu Rusiya əleyhinə koalisiya yaratmağa və ona qoşulmağa hazır deyil. Onlar müharibədən çıxış yollarını, həmçinin, hər iki tərəfin maraq və hüquqlarını nəzərə almaqla bağlı müzakirələrə bərabər əsaslarla qatılmaq istəyirlər.
- Birinci sammit yenicə başa çatmışdı ki, tezliklə ikincisinin olacağından danışmağa başladılar. Ukrayna hökuməti özü Rusiya tərəfi ilə danışıqları qadağan etdiyinə görə Rusiyanın orada iştirakı (Bu barədə Ukraynada danışılır) nə dərəcədə ehtimal olunur?
- Mən hesab edirəm ki, Rusiya tərəfindən rəsmi şəxslərlə, deputatlarla hər hansı məsləhət və danışıqları qadağan edən fərmanın qəbul edilməsi çox tələsik idi. Bəlkə, bu, 2022-ci ilin payızının konyunkturası ilə bağlı idi. O vaxt Zelenski və Putinin arasında fikir mübadiləsi təşkil etmək cəhdi var idi. Onda bu baş tutmadı və artıq qeyd olunan fərman qəbul edildi.
Belə məhdudiyyət Ukraynanı gücləndirmir, əksinə, zəiflədər. Diplomatiya milyonlarla təmasdan ibarətdir ki, onların çoxu tanışlıq, məsləhət, müzakirə xarakteri daşıyır.
Müharibənin və onun mümkün güclənməsinin (Moskvanın ultimatumu fonunda bu ehtimal olunan ssenaridır) kontekstində əlaqə axtarmaq lazımdır, heç olmasa, tərəflərin bir-birinə iddialar irəli sürməsi, faktları ötürməsi və tələbləri razılaşdırması üçün. İkitərəfli əlaqələr olmadan, vasitəçilərin iştirakı ilə belə danışıqlar mümkün deyil.
Nair Əliyev
