Xronika: "Günvurma və yatalaq xəstəliyindən yaşlılar, uşaqlar dünyasını dəyişiblər"

Bu gün Baku TV-də Qərbi Azərbaycan Xronikası layihəsi çərçivəsində jurnalist Əsgər İbrahimovun müəllifi olduğu "Həyat Hekayəsi" verilişinin növbəti buraxılışı hazırlanıb.

"Bizi yük vaqonlarına yığıb Azərbaycanın aran zonasına göndərdilər" adlı veriliş 3-cü nəsil Qərbi azərbaycanlı, əslən Dərələyəz mahalı, Paşalı rayonunun Cul kəndindən olan İlkin Təhməzovun həyat hekayəsinə həsr olunub.

O, 1985-ci il dekabrın 1-də Yevlax şəhərində anadan olduğunu, valideynlərinin, baba və nənələrinin orada doğulub yaşadıqlarını bildirib: "Nənə və babalarımdan kəndimiz haqqında, oradakı adət-ənənələrlə bağlı çox məlumat öyrənmişəm. Çox maraqlı toy adətlərimiz olub. Cul kəndinin adı ilk dəfə 12-ci əsrdə çəkilib. Cul çayının üstündə yerləşən birtağlı körpünün yaxınlığında dağıdılmış kilsənin qalıqları, 6-7-ci əsrə aid qədim qəbiristanlıq, qoçbaşlı qəbirdaşları var idi. Amma 1978-1979-cu illərdə kəndə yol çəkmək adı altında qəbiristanlığı dağıdıb tarixi itirməyə çalışıblar".

Onun sözlərinə görə, fransızəsilli İvan Şopen Dərələyəz mahalında tərtib etdiyi "1831-ci il" adlı kameral siyahısında Cur kəndini yaşıllıq, meşəlik, güllü-çiçəkli yer kimi göstərib: "Babam deyirdi ki, kənd sanki amfiteatrı xatırladır. Yerləşimi üç tərəfdən dağlıq və bir tərəf açıq formadadır. Kəndin ətrafında böyük Cul meşəsi var idi. Axta, Gəbud, Gomur, Çıraqlı kimi 20-ə yaxın kəndin əhalisi bu meşədən istifadə edib. Kəndin ortasından Cul çay keçir. 1831-ci ildən kənddə yaşayan azərbaycanlıların sayı 1920-ci ildən sonran kəskin azalıb. Səbəb 1918-1920-ci illərdə ermənilərin törətdikləri qırğınlar olub. 1918-ci ildə Culda ermənilərin törətdikli qırğınlara qarşı Qaçaq Ağanın rəhbərliyi ilə qaçaq hərəkatı olub və qonşu kəndləri müdafiə edib".

Üçüncü nəsil Qərbi azərbaycanlı vurğulayıb ki, ermənilər XX əsrdə azərbaycanlılara qarşı 4 dəfə soyqırımı və köçürmə həyata keçiriblər: "1949-cu ilin noyabr ayında kəndimizdən minə yaxın insan Əli-Bayramlının Xələc kəndinə köçürülüb. Xələc kəndi sonra Salyan rayonunun tabeliyinə verilib. Nənəm o köç haqqında danışırdı ki, evdən əynimizdə paltarla çıxdıq, hər şeyimiz qaldı. Bizi yük vaqonları ilə aran zonasına gətirdilər. Orada günvurmadan, yatalaq xəstəliyindən çox insanlar dünyasını dəyişdi. Bacımın 8 nəfərlik ailəsi qızdırmaya düşüb məhv olmuşdu".

Cul kəndinin icma sədri və Paşalı rayonu üzrə Gənclər Şurasının məsul şəxsi olduğunu söyləyən İ.Təhməzov doğma yurda qayıdacaqlarını bildirib: "Üçüncü nəsil olaraq baba-nənələrdən keçən, genetik yaddaşımıza həkk olmuş Vətən, el həsrəti bizi yenidən ora çəkir. Ermənilər oradakı yer-yurd adlarımızı dəyişə bilərlər, amma biz yenidən elimizə qayıdıb, orada yaşayacaq, kənd, yurd adlarımızı bərpa edəcəyik. Cul sakinləri yekdilliklə kəndə qayıdacaqlarına inanır. Çünki o məkan bizi oraya səsləyir və biz o səsə cavab verəcəyik".

Ümumiyyətlə, bu həyat hekayəsi Qərbi Azərbaycandan deportasiya olunan yüzminlərlə azərbaycanlının yaşadığı çətinlikləri, acı qaçqınlıq taleyini, eyni zamanda, doğma yurda qayıtmaq arzusunu əks etdirən bir güzgüdür.

Xatırladaq ki, Qərbi Azərbaycan Xronikası layihəsinin məqsədi tarixi qədim torpaqlarımızın adının yaşadılması, tanıdılması, həmçinin azərbaycanlıların ermənilər tərəfindən deportasiyaya məruz qoyulmasından, həmin ərazilərdə mövcud olmuş, lakin adı silinən toponimlərin, saysız-hesabsız yeraltı və yerüstü maddi mədəniyyət nümunələri - qədim yaşayış məskənləri, nekropollar, kurqanlar, qala, saray və istehkam qalıqları, karvansaralar, körpülər, qəbirüstü sənduqələr, at-qoç heykəlləri, məbəd, kilsə, məscid, pir və ocaqların üzə çıxarılması, həmin ərazinin təmiz oğuz-türk məskənləri olduğunu təsdiq edən faktların dünya ictimaiyyətinə çatdırılmasıdır.

Həmçinin Prezident İlham Əliyevin Qərbi Azərbaycanla bağlı dediyi "XX əsrin əvvəllərinə təsadüf edən xəritə bir daha onu göstərir ki, Qərbi Azərbaycan tarixi Azərbaycan diyarıdır, şəhərlərin, kəndlərin adları Azərbaycan mənşəlidir və biz yaxşı bilirik ki, indiki Ermənistan ərazisində tarix boyu Azərbaycan xalqı yaşayıb. İndi əsas vəzifə ondan ibarətdir ki, dünya ictimaiyyəti də bunu bilsin", - fikrini əsas tutaraq Qərbi Azərbaycan İcmasının hazırladığı Qayıdış Konsepsiyasından irəli gələn vəzifələrin təbliğidir.

Bundan əlavə, Qərbi Azərbaycanla bağlı tarixçilərin, araşdırmaçıların düşüncələrini, deportasiyaya məruz qalmış şəxslərin həyat hekayəsini işıqlandırmaqdır.

Ətraflı süjetdə: