Azərbaycan Yerüstü Nəqliyyat Agentliyi (AYNA)

Azərbaycan Yerüstü Nəqliyyat Agentliyi (AYNA) — avtomobil nəqliyyatı sahəsində idarəetmənin, tənzimləmənin və nəzarətin təkmilləşdirilməsi üçün yaradılmış dövlət qurumudur. Azərbaycan Respublikasının Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyinə tabe olan AYNA sərnişin və yük daşımalarının keyfiyyətinin artırılmasında, nəqliyyat infrastrukturunun modernləşdirilməsində və beynəlxalq standartlara uyğunluğun təmin edilməsində mühüm rol oynayır. Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyinin saytları, Report.az, Media.az və qanunvericilik aktları daxil olmaqla rəsmi mənbələrə əsaslanan bu məqalə, agentliyin tarixini, funksiyalarını və nailiyyətlərini açıqlayır.

Yaranma tarixi

Azərbaycan Yerüstü Nəqliyyat Agentliyi Prezident İlham Əliyevin 20 iyul 2011-ci il tarixli fərmanı ilə publik hüquqi şəxs kimi təsis edilmişdir. Onun yaradılması avtomobil nəqliyyatının idarə edilməsinin optimallaşdırılmasına, xidmətlərin keyfiyyətinin artırılmasına və beynəlxalq standartların ölkənin nəqliyyat sisteminə inteqrasiyasına yönəlmiş islahatların bir hissəsi olmuşdur. 2022-ci ildə AYNA-nın nizamnamə fondu 5,95 milyon manat (3,5 milyon dollar) məbləğində müəyyən edilmişdir ki, bu da prezidentin 8 sentyabr 2022-ci il tarixli fərmanında əks olunmuşdur.

AYNA əvvəllər mövcud olan Dövlət Avtomobil Nəqliyyatı Xidmətini əvəz edərək, yerüstü nəqliyyat sahəsində tənzimləmə, lisenziyalaşdırma və nəzarət funksiyalarını öz üzərinə götürmüşdür. Agentlik həmçinin beynəlxalq və daxili daşımaları əlaqələndirir, sərnişinlərin təhlükəsizliyinə və rahatlığına xüsusi diqqət yetirir.

Əsas funksiyalar və vəzifələr

AYNA Azərbaycanın nəqliyyat sisteminin inkişafına yönəlmiş geniş funksiyalar spektrini yerinə yetirir:

• Daşımaların tənzimlənməsi: Taksi, avtobuslar və logistika şirkətləri də daxil olmaqla sərnişin və yük daşıyıcılarının lisenziyalaşdırılması. Məsələn, 2023-cü ildə Yango və Uber Azerbaijan şirkətləri yeni qanunvericiliyə uyğun olaraq fəaliyyət göstərmək üçün AYNA-dan lisenziya almışlar.

• Fərqlənmə nişanlarının verilməsi: 2024-cü ildən AYNA yüksək keyfiyyət standartlarına cavab verən daşıyıcılara "Fərqlənmə nişanı" və "Xüsusi fərqlənmə nişanı" verir. 2024-cü ilin oktyabrında 26 daşıyıcıya taksi və avtobuslar üçün 52 fərqlənmə nişanı, 2025-ci ilin yanvarında isə daha 34 daşıyıcıya 62 xidmət üzrə fərqlənmə nişanı təqdim edilmişdir.

• İnfrastrukturun modernləşdirilməsi: Tıxacların aradan qaldırılması və təhlükəsizliyin artırılması üçün layihələrin hazırlanması və həyata keçirilməsi. 2024-cü ildə AYNA Bakıda "Ukrayna dairəsi" yol qovşağında buraxılış qabiliyyətini artıracaq və hərəkəti nizamlayacaq turbo-dairə layihəsini təqdim etmişdir.

• Nəzarət və rəqəmsallaşdırma: Nəqliyyatın monitorinqi üçün informasiya sistemlərinin tətbiqi. 2024-cü ildə AYNA taksi sifarişləri və sürücülərin iş rejimi haqqında məlumatların real vaxt rejimində ötürülməsini təmin edən sistemin yaradılması üçün Az Software System ilə 6,78 milyon manat (3,99 milyon dollar) məbləğində müqavilə bağlamışdır.

• Marşrutların təşkili: 2024-cü ildə başlanmış Mingəçevir–Xankəndi–Laçın və Gəncə–Xankəndi–Şuşa marşrutları da daxil olmaqla müntəzəm avtobus reyslərinin işə salınması. 2024-cü ilin sentyabrından 2025-ci ilin fevralınadək Xankəndi–Bərdə və Bakı–Xankəndi–Laçın marşrutları üzrə 11 682 sərnişin daşınmaqla 1270 reys həyata keçirilmişdir.

• Dayanacaqların idarə edilməsi: 2025-ci ilin yanvarında Bakının altı küçəsində (Ayna Sultanova, Landau, Zahid Xəlilov və s.) skuterlər üçün məntəqələr də daxil olmaqla dayanacaq zonalarının təşkili.

Agentlik həmçinin Bakı Kiçik və Orta Sahibkarlıq Evində qeyri-iş günlərində işləyərək beynəlxalq yük daşımalarının fasiləsizliyini təmin edir.

Nailiyyətlər və layihələr

AYNA innovasiyaları və beynəlxalq standartları tətbiq edərək Azərbaycanın nəqliyyat sisteminin modernləşdirilməsinə fəal şəkildə töhfə verir:

• Yol hərəkətinin yaxşılaşdırılması: 2024-cü ildə agentlik Bakıda tıxacların aradan qaldırılması üçün yeddi layihə elan etmişdir, o cümlədən Babək prospekti və Mikayıl Əliyev küçəsinin kəsişməsində hərəkətin yenidən təşkili, bu da pik saatlarında tıxacları azaltmışdır.

• Taksilərə nəzarət: AYNA taksi parklarına tələbləri sərtləşdirərək dayanacaqların nağd ödənişini qadağan etmiş və məlumatların ötürülməsi qaydalarını pozduğuna görə Maxim operatorunu 20 000 manat (11 765 dollar) cərimələmişdir.

• Avtobus marşrutları: Bakı–Sumqayıt yolunda avtobuslar üçün zolaqların tətbiqi sərnişin daşımalarını yaxşılaşdırmış, 2025-ci ildə keçirilən müsabiqə isə 16 marşrutdan 7-si üçün 2024-2025-ci illərdə istehsal edilmiş yeni avtobuslarla daşıyıcıları müəyyən etmişdir.

• COP29-a hazırlıq: 2024-cü ilin oktyabrında AYNA Bakı yol polisi ilə birlikdə iqlim konfransına hazırlıq çərçivəsində nəqliyyatın monitorinqi üçün paytaxtın əsas küçələrində marşrutları dəyişdirmişdir.

• Beynəlxalq daşımalar: 2024-cü ildə AYNA "Qırmızı Körpü" gömrük məntəqəsində (Azərbaycan–Gürcüstan) 450-dən çox yük maşınının toplaşdığını bildirmiş, fasiləsiz logistikanı təmin etmək üçün onların hərəkətini əlaqələndirmişdir.

Bu təşəbbüslər nəqliyyat sisteminin təhlükəsizliyinin, rahatlığının və səmərəliliyinin artırılmasına kömək edir, Azərbaycanın regional nəqliyyat qovşağı kimi mövqeyini möhkəmləndirir.

Güzəştlər və dəstək

AYNA keyfiyyət standartlarına uyğun daşıyıcılara vergi güzəştləri və sadələşdirilmiş lisenziyalaşdırma prosedurları daxil olmaqla güzəştlər təqdim edir. Agentliyin elektron sistemi taksi operatorlarına və avtobus şirkətlərinə ərizələri operativ şəkildə təqdim etməyə və icazələr almağa imkan verir. Məsələn, 2023-cü ildə Yango və Uber də daxil olmaqla dörd şirkət bu sistem vasitəsilə uğurla qeydiyyatdan keçmişdir.

Perspektivlər və əhəmiyyət

Azərbaycan Yerüstü Nəqliyyat Agentliyi qeyri-neft sektorunun və nəqliyyat infrastrukturunun inkişafı üzrə dövlət strategiyasının həyata keçirilməsində mühüm rol oynayır. Yol qovşaqlarının modernləşdirilməsi, nəzarətin rəqəmsallaşdırılması və avtobus marşrutlarının genişləndirilməsi kimi layihələri iqtisadi artıma və vətəndaşların həyat keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasına töhfə verir. 2025-ci ildə AYNA marşrut şəbəkəsinin daha da genişləndirilməsini, yeni texnologiyaların tətbiqini və Orta Dəhliz layihələri ilə inteqrasiya da daxil olmaqla beynəlxalq əməkdaşlığın gücləndirilməsini planlaşdırır.

AYNA həmçinin Azərbaycanın yük daşımalarının artması və COP29 kimi beynəlxalq tədbirlərin keçirilməsi kimi qlobal çağırışlar şəraitində nəqliyyat axınlarını səmərəli idarə etmək qabiliyyətinə malik ölkə kimi nüfuzunu möhkəmləndirir. Agentlik innovasiyaları, tənzimləməni və sosial məsuliyyəti birləşdirən uğurlu dövlət təşəbbüsü nümunəsi olaraq qalır.