Azərbaycanın Yaxın Şərq siyasəti: Uğurlu diplomatiyanın nəticəsi

Yaxın Şərq mədəniyyətlərin, dinlərin, ilk dövlətin və s. mərkəzidir. Bu üstünlükləri ilə yanaşı dünyanın təbii sərvətləri ilə ən zəngin bölgəsidir. Cənub-qərbi Asiya və Misirin daxil olduğu tarixi-geosiyasi regiondur.

Bu bölgədə türklər, ərəblər, farslar, yəhudilərlə yanaşı bir çox etnosun nümayəndələri yaşayırlar. Yaxın Şərqdə 400 milyona yaxın müsəlman, 20 milyon xristian, 7 milyon yəhudi, bir milyon druz, o qədər yezidi və s. əhali yaşayır. Bölgəyə bu dövlətlər daxildir: Suriya, Türkiyə, Yəmən, İraq, İran, İsrail, Kipr (yunan və türk hissələri birlikdə), Misir, Oman, Səudiyyə Ərəbistanı, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Fələstin, İordaniya, Küveyt, Qətər, Livan, Bəhreyn.

Yaxın Şərq mürəkkəb siyasi, mədəni, sosial, geosiyasi vəziyyəti ilə də seçilir. Burada fərqli idarəetmə formaları mövcuddur.

Bu kimi xüsusiyyətlərinə görə Yaxın Şərq Azərbaycan üçün mürəkkəb və əlverişli bölgədir. Regiondakı belə rəngarənglikdə bütün dövlətlərlə əlaqə qurmaq, münasibətləri qorumaq, inkişaf etdirmək, uğur qazanmaq elə də sadə deyil.

Bu günlərdə Səudiyyə Ərəbistanı Krallığının paytaxtı Ər-Riyad şəhərində Azərbaycan Hökuməti ilə Səudiyyə Ərəbistanı Krallığı Hökuməti arasında iqtisadiyyat, ticarət, investisiya, texnologiya, mədəniyyət, idman və gənclər sahələrində əməkdaşlığa dair Müştərək Komissiyanın 8-ci iclası keçirilib.

İclasın yekununda aşağıdakı istiqamətlər üzrə anlaşma memorandumları imzalanıb:

Dənizçilərin sertifikatlarının qarşılıqlı tanınması;

Bitki mühafizəsi və karantin sahəsində əməkdaşlıq;

Kiçik və orta sahibkarlıq sahəsində əməkdaşlıq.

Məlumata görə, Səudiyyə Ərəbistanından Azərbaycana gələn turistlərin sayı 2024-cü ildə 98 min 113 nəfər təşkil edib. Bu isə 2023-cü illə müqayisədə 20 faizdən çox artım deməkdir.

Səudiyyə Ərəbistanının "Aqua Power" şirkəti "Total" və bp ilə əməkdaşlıq edərək, Azərbaycanda 230 meqavat elektrik enerjisi istehsal gücünə malik külək elektrik stansiyasının yaradılmasına 290 milyon dollar sərmayə qoyub. Birləşmiş Ərəb Əmirliyin "Masdar" şirkəti də 262 milyon dollar sərmayə ilə 230 meqavatlıq günəş elektrik stansiyası qurmağı planlaşdırır.

Bundan əlavə, Abu Dabi Milli Neft Şirkəti Xəzər dənizindəki Abşeron qaz yatağı səhmlərinin 30 faizini alaraq, rəsmi Bakının strateji-iqtisadi tərəfdaşlarından biri olub. Bu layihə beşillik perspektivdə hər il altı milyard kubmetr "mavi yanacağı" Avropa bazarlarına çıxaracaq.

Səudiyyə Ərəbistanı və BƏƏ-nin Mərkəzi Asiya və Azərbaycana investisiyalarının həcmi 20 milyard dollara çatıb.

Aprelin 30-da Azərbaycan və Küveyt arasında Əməkdaşlıq üzrə Yol Xəritəsi qəbul edilib. Məlumata görə, iki ölkə arasında ikitərəfli münasibətlərin bütün səviyyələrdə gücləndirilməsi və möhkəmləndirilməsi nəzərdə tutulub. Azərbaycan və Küveyt tərəfi iki dost ölkə arasında əlaqələrin uzunmüddətli inkişafını, qarşılıqlı maraq kəsb edən sahələrdə, xüsusilə enerji, ticarət, investisiya, infrastruktur, yüksək texnologiyalar, nəqliyyat, kənd təsərrüfatı, qida təhlükəsizliyi, təhsil, səhiyyə, turizm, media və idman sahələrində əməkdaşlığın gücləndirilməsi üçün ortaq baxışların mövcudluğunu, eləcə də ikitərəfli əlaqələrin möhkəmləndirilməsi istiqamətində konkret addımların atılmasının və işlərin koordinasiyasının əhəmiyyəti vurğulanıb.

Azərbaycan Körfəz Əməkdaşlıq Şurasının cari sessiyasına sədrlik edən Küveytin səylərini yüksək qiymətləndirib. Tərəflər sözügedən məsələlər çərçivəsində əməkdaşlığı və 2024-2028-ci illər üzrə Körfəz Əməkdaşlıq Şurası - Azərbaycan birgə iş planını həyata keçirmək niyyəti ilə çıxış ediblər.

Qətər Azərbaycanın işğaldan azad etdiyi Qarabağ və ətraf rayonlarında yenidənqurma işlərinə dəstək verməyə hazır olduğunu bildirir.

2023-cü ildə Azərbaycanla BƏƏ arasında qeyri-neft idxal, ixrac və təkrar ixrac da daxil olmaqla ikitərəfli ticarət dövriyyəsinin ümumi həcmi bir milyard 641 milyon dollar təşkil edib.

Ölkələrin dövlətin liderlərinin qarşılıqlı səfərləri, davamlı artan ticari, iqtisadi və mədəni mübadilənin səviyyəsi, həmçinin BƏƏ və Azərbaycandan turist və ziyarətçilərin sayının artması ikitərəfli əlaqələrin müxtəlif sahələrdə güclənməsinə də imkan verir.

Azərbaycanın ən yaxın ticarət tərəfdaşlarından biri də İsraildir. 2024-cü ilin yanvar-noyabr aylarında iki ölkə arasında ticarət dövriyyəsi 760.2 milyon dollar təşkil edib.

Azərbaycan Ərəb Dövlətləri Liqasında müşahidəçidir.

Rəsmi Bakının təzadlar və ziddiyyətlərlə dolu Yaxın Şərqdə doğru qərarlar qəbul etməsi bölgəni Azərbaycana daha yaxın edir. Çünki bu bölgə onun üçün yeni deyil. Azərbaycanı Yaxın Şərqlə birləşdirən çoxəsrlik dini, mədəni, siyasi, tarixi, iqtisadi və başqa əlaqələr birləşdirir.

Bölgə ilə əməkdaşlığı, əlaqələri və münasibətlər saxlamaqla onunla bu istiqamətlərdə yaxınlığı da bərpa etmiş olur.

Torpaqları işğal altında olan dövrdə Azərbaycan Türkiyənin, ərəb dövlətlərinin, İsrailin siyasi-mənəvi dəstəyini daim hiss edib. Türkiyə kimi Səudiyyə Ərəbistanı və İsrail isə Ermənistanla heç bir əlaqə saxlamamaqla Azərbaycanla əməkdaşlığın təəssübünü də çəkdiklərini isbatlayıblar.

44 günlük Vətən müharibəsində isə Yaxın Şərq ölkələri də dostluq, qardaşlıq, əməkdaşlıq kimi məsələlərdə sınaqdan keçməli olub. Tarixin bu sınağından çıxa bilməyib, regional vəziyyəti doğru dəyərləndirməyənlər, öz hikkəsinin əsirinə çevrilənlər də oldu.

Bütün bunlar tarixdə qalsa da, bir reallıq idi. Azərbaycan o dövlətlər münasibətdə belə böyüklük göstərərək qlobal və regional məsələlərdə orta mövqelər sərgiləyir.

HƏMAS-la İsrail arasında 2023-cü il oktyabrın 7-də başlamış müharibədə rəsmi Bakı problemlərin danışıqlar yolu ilə həlli tərəfdarı olduğunu bəyan etməklə sülhsevərliyini bildirmişdi. Azərbaycan Fələstini dövlət olaraq tanıyır. İsraillə münasibətlərin "iki millət, iki dövlət" prinsipi ilə həlli tərəfdarı kimi çıxış edir.

İsraildə ölkənin səfirliyi, Fələstində isə təmsilçiliyi fəaliyyət göstərir. Hər ikisinin Bakıda səfirliyi var.

Yaxud İsraillə ziddiyyətdə olan İranla da Azərbaycan Respublikasının münasibəti əməkdaşlıq, qarşılıqlı anlaşma şəraitində davam edir. Aprelin 28-də İslam Respublikasının Prezidenti Məsud Pezeşkianın Bakıya səfəri də bunu təsdiqləyir. Rəsmi Tehran bununla həm də ikitərəfli münasibətlərin inkişafında maraqlı olduğunu nümayiş etdirir.

Ötən illərdə İsraillə əlaqələrinə, əməkdaşlığına görə, İran hakimiyyəti Azərbaycana təzyiqlər etmiş, yersiz iddialar irəli sürmüşdü. Rəsmi Bakı bu təzyiqlərə müqavimət göstərərək, yəhudi dövləti ilə əlaqələri nəinki kəsmiş, əksinə daha da inkişaf etdirmişdi.

2016-cı ilin dekabrında İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahu Bakıya rəsmi səfərində bildirmişdi: "İsraillə Azərbaycan arasında mükəmməl münasibətlər və isti dostluqlar mövcuddur". O, səfər zamanı Şəhidlər xiyabanını ziyarət edərək Azərbaycan şəhidlərinə ehtiramını bildirmişdi.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin və İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahunun mətbuata verdiyi açıqlamalar da iki ölkənin ikitərəfli əməkdaşlığından məmnun olduğunu göstəricisi sayılırdı.

İsrail Qüdsün qərbində baş verən genişmiqyaslı meşə yanğınlarının söndürülməsi üçün Azərbaycan da daxil olmaqla bir sıra ölkələrdən beynəlxalq yardım istəyib.

2025-ci il yanvarın 31-də SOCAR bildirib ki, "Union Energy" şirkəti ilə Aralıq dənizində ən böyük offşor qaz yataqlarından biri olan "Tamar" layihəsində 10 faiz payın alınması üçün müqavilə imzalayıb. İsrail sahillərində yerləşən bu yataq regionun əsas təbii qaz təchizatçısıdır. O, enerji təhlükəsizliyi və iqtisadi artımda mühüm rol oynayır. "Tamar" layihəsinin operatoru ABŞ-nin "Chevron" şirkətidir.

Bu, Azərbaycanla İsrail arasında energetika sahəsində əməkdaşlığa dair nümunələrdəndir.

Ötən gün Qüdsün qərbində meşə yanğınları olub və küləyin təsiri ilə sürətlə yayılıb. İsrailin xarici işlər naziri Gideon Saar Azərbaycanda daxil olmaqla bir sıra ölkələrdən o cümlədən Argentina, Böyük Britaniya, İspaniya, İtaliya, Portuqaliya, Şimali Makedoniya, Fransa, Xorvatiya, Çexiya və İsveç və başqa ölkələrdən olan həmkarları ilə əlaqə saxlayaraq havadan yanğınsöndürmə dəstəyi üçün müraciət edib.

Azərbaycan üçün Yaxın Şərqdə ən yaxın dövlətin Türkiyə olduğu kimsə də şübhə yaratmır. Bu qardaş ölkə ilə İsrail arasında münasibətlərdə anlaşılmazlıqlar yarananda rəsmi Bakı bu neqativ münasibətin aradan qalxmasına çalışıb, nail olub. Elə son zamanlar Suriyadakı vəziyyətlə bağlı Türkiyə və İsrail nümayəndələrinin bakıdakı görüşünü xatırlamaq yerinə düşər.

Mayın 7-11-də Benyamin Netanyahunun Azərbaycana səfəri gözlənilir. Ondan sonra Türkiyənin dövlət başçısı Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Bakıya səfəri planlaşdırılıb.

Suriya və İraqla bağlı məsələlərdə də Azərbaycan optimal mövqe tutub. O, Bəşər Əsəd rejimini müdafiə etməyərək rəsmi Ankara ilə birlikdə fəaliyyət göstərib. Bu il aprelin 11-də Türkiyənin Antalya şəhərində Prezident İlham Əliyev Suriyanın keçid dövrü Prezidenti Əhməd Əş-Şaraa ilə görüşü rəsmi Bakının mövqeyinin düzgün olduğunun nəticəsi sayıla bilər. Dövlət başçısı deyib ki, dəyişikliklərdən sonra Azərbaycan nümayəndə heyəti ən qısa müddət ərzində bu ölkəyə göndərilib və Əsəd rejiminin siyasəti səbəbindən uzun zaman fəaliyyət göstərməyən Azərbaycanın Suriyadakı səfirliyi fəaliyyətini bərpa edib.

Dövlət başçısı sabitliyin möhkəmləndirilməsi üçün zəruri olan bu ölkənin bərpa prosesində Azərbaycanın iştirak etməyə hazır olduğunu qeyd etmişdi. Əhməd Əş-Şaraa Azərbaycan tərəfinin dəstəyinə görə dövlətimizin başçısına minnətdarlığını bildirmişdi. O, gələcəkdə energetika, infrastruktur, təhlükəsizlik sahələrində Azərbaycanın Suriyaya dəstək göstərməsinin önəmini vurğulamışdı.

İlham Əliyev Əhməd Əş-Şaraanı ölkəmizə səfərə dəvət edib.

İraqın mərkəzi hakimiyyəti, ölkənin şimalındakı yerli idarəetmə orqanının başçılarının Bakıya səfəri də Azərbaycanın Türkiyə ilə birgə yürütdüyü siyasətin müsbət göstəricisi sayılır.

Son aylarda Qəzza zolağında, Livanda, Suriyada baş verənlər, Habelə İranın nüvə proqramı üzə ABŞ və İslam Respublikasının rəsmi nümayəndələri arasında keçirilmiş birbaşa olmayan üç, keçiriləcək dördüncü görüş Azərbaycanın doğru mövqe tutduğunu təsdiqləyib.

İki fərqli bölgədə yerləşən və təmsil olunan Azərbaycanın bu münasibətləri Türk Dövlətləri Təşkilatının Yaxın Şərqlə əlaqələrinə də töhfə verər. Odur ki, Azərbaycan Trans-Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinin davamı olan Orta Dəhlizlə Şərq-Qərb arasında bağlayıcı olduğu kimi, Mərkəzi Asiya - Yaxın Şərq üçün də körpü, birləşdirici ola bilər. Yaxın Şərq yuxarıda sadaladığımız özəlliklərinə görə incə, zərif, zərgər dəqiqliyi ilə davranmaq tələb edir. Bunu nəzərə alanlar uğur qazanar.

"Report" İnformasiya Agentliyi