"Meymunçiçəyi virusu (Mpox)" teqi üzrə xəbərlər
Meymun çiçəyi, indi Mpox kimi tanınan, Poxviridae ailəsinin Orthopoxvirus cinsindən olan monkeypox virusu (MPXV) tərəfindən törədilən virus xəstəliyidir. İlk dəfə 1958-ci ildə Danimarkada laboratoriya meymunlarında aşkar edilmiş, 1970-ci ildə Demokratik Konqo Respublikasında (DKR) insanda qeydə alınmışdır. O vaxtdan bəri Mpox, xüsusilə endemik olduğu Mərkəzi və Qərbi Afrikada mühüm ictimai sağlamlıq probleminə çevrilmişdir.
Virusun xüsusiyyətləri
MPXV-nin iki əsas genetik xətti var: klad I (Ia və Ib alt kladları ilə) və klad II (IIa və IIb alt kladları ilə). Mərkəzi Afrikada yayılmış klad I daha virulent və ölümcül hesab olunur, tarixi epidemiyalarda ölüm nisbəti 10%-ə qədər olsa da, son məlumatlar 1-3%-ə qədər azalmanı göstərir. Qərbi Afrikada endemik olan və 2022-ci il qlobal epidemiyasına səbəb olan klad II daha az təhlükəlidir — xəstələnənlərin 99%-dən çoxu sağ qalır. Virus heyvanlardan (gəmiricilər, primatlar) insanlara dişləmə, toxumalarla təmas və ya ət istehlakı vasitəsilə, həmçinin insanlar arasında cinsi yol da daxil olmaqla yaxın təmas zamanı ötürülür.
Simptomlar və gedişat
Mpox-un inkubasiya dövrü 3-21 gündür. Simptomlara qızdırma, baş ağrısı, əzələ ağrıları, limfa düyünlərinin böyüməsi və 2-4 həftə ərzində ləkələrdən qabarcıqlara və qabıqlara keçən xarakterik səpgi daxildir. Əksər xəstələrdə xəstəlik öz-özünə keçir, lakin uşaqlarda, hamilə qadınlarda və immuniteti zəif olan şəxslərdə pnevmoniya və ya ensefalit kimi ağırlaşmalar mümkündür.
Qlobal epidemiyalar
1980-ci ildə çiçək xəstəliyinin ləğv edilməsi və kütləvi peyvəndləmənin dayandırılmasından sonra Mpox Afrikada daha çox görünməyə başladı. 2003-cü ildə virus ilk dəfə onun hüdudlarından kənara çıxdı və gətirilmiş heyvanlar vasitəsilə ABŞ-da insanları yoluxdurdu. 2022-2023-cü illərdə klad IIb ÜST-ün məlumatına görə, 100-dən çox ölkəni və 100 min insanı əhatə edən qlobal epidemiyaya səbəb oldu. 2024-cü ildə klad Ib DKR-də yeni dalğa yaratdı (20 min hal, 610 ölüm) və qonşu ölkələrə yayıldı, bu da ÜST-ün 14 avqust 2024-cü ildə beynəlxalq əhəmiyyətli fövqəladə vəziyyət elan etməsinə səbəb oldu.
Mübarizə tədbirləri
Mpox-un spesifik müalicəsi yoxdur, simptomatik terapiya tətbiq olunur. Ağır hallarda tecovirimat antiviral preparatı istifadə olunur, lakin onun effektivliyi hələ də öyrənilir. Çiçək xəstəliyinə qarşı hazırlanmış JYNNEOS peyvəndi Mpox-a qarşı da effektivdir: 28 gün intervalla iki doza qoruma təmin edir. ÜST və CDC risk qrupları və xəstələrlə təmasda olan şəxslər üçün peyvəndləməni tövsiyə edir. Profilaktikaya yoluxmuş şəxslərlə təmasdan qaçınmaq və əl gigiyenası daxildir.
Perspektivlər
Mpox hallarının artması çiçək xəstəliyindən çarpaz immunitenin azalması və rezervuar heyvanların ekosistemlərinə təsir edən iqlim dəyişikliyi ilə əlaqədardır. Epidemioloji nəzarətin gücləndirilməsi, peyvəndlərə çıxış və beynəlxalq əməkdaşlıq virusun məhdudlaşdırılması üçün açardır.
