Mavi yanacağa qırmızı tələb: Azərbaycanın qapısını döyənlərin sayı artacaq?

Rusiya qazının Ukrayna vasitəsilə Avropaya nəqli 2025-ci il yanvarın 1-dən dayandırılıb. Nəticədə Avropa birjalarında qazın qiyməti ən yüksək səviyyəyə qalxıb. Qış fəslinin olduğunu və Avropanın qaz ehtiyatının da böyük ölçüdə azaldığını nəzərə alsaq, iki məqam gündəmə gəlir:

Əvvəla, Avropaya təbii qaz tədarükü Amerika Birləşmiş Ştatları vasitəsilə həyata keçiriləcək. Yeni ABŞ Prezidenti Donald Trampın Avropa İttifaqını Birləşmiş Ştatların üzərində yük hesab etməsi qitəni daha da təsir altına sala bilər. Çünki Avropa ölkələrinin ABŞ-dən yüksək qiymətə qaz idxal etməklə yaşadıqları iqtisadi çətinliklər bir az da artacaq, ABŞ isə buna paralel olaraq qazancını getdikcə artıracaq, Avropanı indi də bu istiqamətdə özündən asılı vəziyyətdə qoyacaq.

İkincisi, Rusiyanın daha məqsədəuyğun alternativləri ön plana çıxacaq ki, burada Azərbaycanın rolunu xüsusilə qeyd etməliyik. Çünki Avropada Azərbaycan qazına, onsuz da, tələbat artır və ölkəmiz qitənin enerji təhlükəsizliyində mühüm aktora çevrilir. Əbəs deyil ki, 2022-ci ildə Avropa Komissiyasının prezidenti Ursula fon der Lyayenin Bakıya səfəri çərçivəsində Azərbaycan və Avropa İttifaqı (Aİ) arasında enerji sahəsində Strateji Tərəfdaşlığa dair Anlaşma Memorandumu imzalanıb və Azərbaycandan Aİ-yə tədarük edilən qazın həcminin ikiqat artırılması qeyd olunub.

Bəs belə olan halda mövcud vəziyyət Avropanın 10-dan çox ölkəsinə qaz satan Azərbaycanın roluna və ölkəmizə tələbatın artmasına necə təsir edəcək?

Mövzunu Oxu.Az-a şərh edən Milli Məclisin deputatı Vüqar Bayramov bildirib ki, Azərbaycan regionda stabillikdə maraqlıdır və əməkdaşlığın güclənməsini dəstəkləyir:

"Amma nəzərə alsaq ki, artıq Ukrayna üzərindən Rusiya qazının nəqli dayandırılıb və Avropanın bir tərəfdən, mavi yanacağa tələbatı artır, digər tərəfdən, Avropada qazın qiymətində artımlar müşahidə olunur, bu kontekstdə sual yaranır ki, bu, Azərbaycan üçün hansı imkanları yaradır? Təbii ki, Azərbaycan ölkələr və ya birliklər arasındakı ziddiyyətə imkan kimi baxmır, əksinə, regionda əməkdaşlığa töhfə verməyə çalışır. Amma bununla yanaşı, sözsüz ki, istənilən dəyişikliklər digər ölkələr üçün imkanlar yaradır, o cümlədən Azərbaycan üçün.

Əvvəla, qazın qiymətinin artması, təbii ki, Azərbaycanın da qaz satışından gəlirlərinin artmasına gətirib çıxaracaq. Üstəlik, nəzərə alsaq ki, 2020-ci ilin sonundan Avropaya nəql etdiyimiz qazın həcmi 40 milyard kubmetrdən çoxdur, eyni zamanda, biz mütəmadi olaraq Avropaya mavi yanacaq ixracının artmasını müşahidə edirik, digər tərəfdən, Azərbaycandan qaz alan ölkələrin sayında da artım olub, ötən il Avropaya qaz ixracımız 8 faiz artıb, bu, o deməkdir ki, qazın Avropada qiymətinin artması ölkəmizin qaz satışından gəlirlərinin çoxalmasına gətirib çıxaracaq. Bu, təbii ki, dövlət gəlirlərinin artması baxımından vacibdir".

"Digər bir məqam Avropada qaza tələbat fonunda Rusiyadan başqa ölkələrdən daha çox qaz almaq istəyi ilə bağlıdır. Bu da Avropa İttifaqında və bütövlükdə Avropada Azərbaycan qazı almaq istəyən ölkələrin sayına təsir göstərə bilər. Ümumiyyətlə, güman edilir ki, Azərbaycan qazını almaq istəyən ölkələrin sayında artım olacaq və nəticə etibarilə daha çox ölkənin enerji təhlükəsizliyinin formalaşmasına töhfə verəcəyik", - deyə deputat əlavə edib.

Oxu.Az-a danışan iqtisadçı Xalid Kərimli isə bildirib ki, Rusiya-Ukrayna müharibəsi başlamamışdan əvvəl Ukrayna üzərindən qaz borusu ilə ildə 65 milyard kubmetr qaz ixrac olunurdu, amma müharibə başlayandan sonra ölkələr alışı azaltdılar və bu rəqəm 18 milyard kubmetrə düşdü:

"Ümumiyyətlə, son üç ildə Rusiyanın Avropaya qaz ixracındakı payı 40 faizdən 10 faizə qədər azalıb. İndi demək olar ki, bu istiqamətdə işləyən qaz xətti "Türk axını"dır və Cənub-Şərqi Avropa ölkələrinə bu xətt vasitəsilə qaz ixrac edilir".

"Azərbaycana gəlincə, bunun ölkəmizə müsbət təsiri var. Çünki biz qaz ixrac edirik, elə tranzit müqaviləsinin uzanmayacağı bəlli olandan sonra qaz qiymətləri 30 faizə qədər bahalaşıb. Son bir ilin qiymətlərinə baxanda, ötən ilin yanvarın əvvəli ilə müqayisədə qaz qiymətləri təqribən 25 faiz yüksəkdir. Bizim ən böyük faydamız buradandır. Digər tərəfdən, Azərbaycan Cənub Qaz Dəhlizi vasitəsilə nə qədər qaz ixrac edə bilirsə, hazırda tam olaraq o gücdən istifadə edir. Yəni orada bir kubmetr də boşluq qalmayıb. TANAP və TAP-da nə qədər mümkündürsə, tam gücü ilə istifadə olunur. TANAP Gürcüstan və Türkiyəni qidalandırır, TAP isə yerdə qalan digər yeddi-səkkiz Avropa ölkəsini.

2022-ci ilin yayında Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Lyayen Azərbaycana gələndə bizi həm etibarlı enerji təchizatçısı elan etdi, üstəlik də qərar verildi ki, qaz dəhlizinin ötürücülük gücünü 21-22 milyarddan 31 milyarda, TAP-ı isə 10 milyarddan 20 milyarda qaldırsınlar. Lakin Memorandum imzalansa da, Azərbaycan götürdüyü öhdəliyə əməl etməyə hazır olduğunu bildirsə də, avropalılar geridə qalan iki il ərzində bu layihənin həyata keçirilməsinə dəstək verməyiblər. Qaz isə belədir ki, çıxırsa, satılmalıdır, onu yığıb saxlamaq mümkün deyil. Avropa ölkələri isə qısamüddətli öhdəlik götürüblər. Ölkə sayının artması isə bu amillərə bağlıdır".

Mərahim Nəsib