Bir əsr öncəki müqavilənin təkmil forması: Şuşa Bəyannaməsi türk dünyasını daha da gücləndirəcək

Qlobal sistemin transformasiya prosesində olduğu, regional, eləcə də dünya miqyasında böhranların bir-birinin ardınca gəldiyi bir vaxtda Azərbaycan 44 gün davam edən İkinci Qarabağ müharibəsində mühüm qələbə qazandı. Müharibənin ilk günlərindən ölkəmizə dəstək verən qardaş Türkiyə ilə münasibətlər bu qələbədən sonra növbəti mərhələyə qədəm qoydu.

15 may 2021-ci ildə Azərbaycan və Türkiyə liderlərinin imzaladıqları Şuşa Bəyannaməsi iki ölkə arasında hərbi, iqtisadi, mədəni, siyasi, demək olar ki, bütün sahələrdə əməkdaşlığı daha da gücləndirməyi hədəfləyir. Şuşa Bəyannaməsi Azərbaycan və Türkiyə arasında müttəfiqlik münasibətlərini hüquqi çərçivəyə salmaqla yanaşı, regional sülh və sabitlik üçün də əhəmiyyətli bir addımdır desək, yanılmarıq.

Bu bəyannamə ilə iki ölkə arasındakı strateji əlaqələr daha da möhkəmləndi və bölgədəki güc balansında mühüm rol oynamağa başladı. Şuşa Bəyannaməsi ilə Azərbaycan və Türkiyə arasındakı münasibətlər, tarixi və mədəni bağlar daha da dərinləşdi. Şuşa şəhərinin seçilməsi Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtı və Qarabağın incisi olaraq bu sənədin əhəmiyyətini daha da artırdı. Bəyannamə, hər iki ölkənin regional və beynəlxalq səviyyədə birgə hərəkət etmə əzmini göstərir və Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərinin gələcəkdə də güclənəcəyinə dair əminliyi ifadə edir.

Şuşa Bəyannaməsinin imzalanmasından sonra Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və Türkiyə Respublikasının Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın mətbuata birgə bəyanatlarla çıxışlarında bəzi hissələri diqqətinizə çatdırırıq.

Prezident İlham Əliyevin bəyanatı: "İmzalanmış Bəyannamə tarixə əsaslanır. Bəyannamədə xalqlarımızın böyük liderləri, öndərləri Mustafa Kamal Atatürkün və Heydər Əliyevin kəlamları öz əksini tapıb. XX əsrin əvvəllərində Mustafa Kamal Atatürk demişdi: "Azərbaycanın sevinci sevincimiz, kədəri kədərimizdir". XX əsrin sonlarında Heydər Əliyev demişdi: "Türkiyə və Azərbaycan bir millət, iki dövlətdir". Bu tarixi sözlər, kəlamlar bizim fəaliyyətimiz üçün əsas amildir. Biz bu vəsiyyətə sadiqik və XXI əsrdə azad edilmiş Şuşada Müttəfiqlik Bəyannaməsini imzalayarkən əcdadlarımıza sadiqliyimizi nümayiş etdiririk və gələcək nəsillərə yol göstəririk".

Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanın bəyanatı: "Türkiyə olaraq biz də coğrafi qonşuluq əlaqələrimizi daha dərin əməkdaşlıqlara yönəltmək istəyirik. Ermənistanın ona xoş niyyətlə uzadılan həmrəylik əlini tutmasını, ortaq gələcəyi birlikdə formalaşdırmaq fürsətindən yaxşı istifadə etməsini arzu edirik. Altılı platforma dedik. Bu altılı platformada, bildiyiniz kimi, Rusiya, Türkiyə, Azərbaycan, Ermənistan, Gürcüstan və İran var. Bu altılı platforma ilə birlikdə artıq istəyirik ki, bölgə rahatlıqla, sülh içində yaşanan bir bölgə olsun. Bu addımı atmaq üçün biz qardaşımla birlikdə hər cür fədakarlığa hazırıq. Cənab Putin eyni qaydada bu cür fədakarlığa hazırdır. Bu istiqamətdə atılacaq addımlarla bölgə bir sülh bölgəsinə çevriləcək".

Təbii ki, Türkiyə ilə Azərbaycan arasındakı qardaşlıq Ermənistanın regional siyasətinə də təsir edir. İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra yaranmış yeni geosiyasi reallığı indi qəbul etməli olan Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan və onun administrasiyası vəziyyətin keçmişə qayıtmayacağının çox yaxşı fərqindədirlər. Bu məsələ Paşinyanın son çıxışlarında da özünü göstərir.

Mediaya açıqlama verən Heydər Əliyev Araşdırma Mərkəzinin direktoru professor Burhan Sayılır bildirib ki, Şuşa Bəyannaməsi hər iki dövlətin əməkdaşlığa önəm verdiyini göstəricisidir. O əlavə edib ki, hər iki ölkə uzun müddət ayrı qalsa da, bu uzaqlaşma heç vaxt ürəklərdə olmayıb:

"Azərbaycan və Türkiyə türkləri uzun illər bir yerdə yaşasalar da, bəzi tarixi hadisələr onların müxtəlif dövrlərdə bir-birindən uzaq qalmasına səbəb olub. Bu uzaqlaşma heç vaxt ürəklərdə olmadı, yalnız coğrafiya baxımından oldu. Birinci Dünya müharibəsində Osmanlı imperiyası çox çətin vəziyyətdə olsa da, 1918-ci il sentyabrın 15-də yaradılmış Qafqaz İslam Ordusu Bakının müstəqilliyi üçün əlindən gələni əsirgəmədi. Türkiyə-Azərbaycan əlaqələri Cümhuriyyət dövründə də önəmli məsələ idi. Heydər Əliyev dövründə bu münasibətlər, xüsusən də "iki dövlət, bir millət" anlayışı ilə getdikcə daha da möhkəmləndi".

Təhlükəsizlik üzrə türkiyəli ekspert Mete Yarar Şuşa Bəyannaməsinin əhəmiyyəti barədə açıqlamasında Azərbaycan və Türkiyə arasındakı əlaqələrin möhkəmlənməsində həlledici rol oynadığını qeyd edib. Onun fikrincə, bu bəyannamə iki ölkənin ortaq maraqlarını və regional sabitlik üçün birgə səylərini ifadə edir:

"Şuşa Bəyannaməsi hərbi sahədə əməkdaşlığı daha da dərinləşdirdi və Azərbaycanla Türkiyə arasında müdafiə sənayesi və təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsini təmin etdi. Bu bəyannamə, hər iki ölkənin müdafiə potensialını artırmaq üçün mühüm bir addımdır. Bu sənəd həm də Cənubi Qafqazda və daha geniş bölgədə sabitliyin və sülhün təmin edilməsi baxımından mühüm əhəmiyyətə malikdir. Şuşa Bəyannaməsi həm də regional aktorlar üçün önəmli bir mesajdır".

"Azərbaycanla Türkiyə arasında münasibətlərin bu qədər inkişaf etməsi təkcə iki dövlət arasındakı tarixi-mənəvi bağlarla əlaqəli deyil, eyni zamanda, iki ölkə rəhbəri İlham Əliyevlə Rəcəb Tayyib Ərdoğan arasındakı şəxsi dostluq əlaqələri ilə də bağlıdır".

Bunu siyasi şərhçi Tural İsmayılov açıqlamasında bildirib. O vurğulayıb ki, Azərbaycanla Türkiyə arasında uzun illərdir pillə-pillə inkişaf edən dostluq, qardaşlıq və strateji müttəfiqlik bu gün ən üst səviyyədədir:

"İşğaldan azad olunan Şuşa şəhərinə rəsmi səviyyədə səfər edən ilk xarici dövlət rəhbərinin Rəcəb Tayyib Ərdoğan olmasının həm Azərbaycan, həm də Türkiyə üçün böyük mənəvi əhəmiyyəti var. Çünki Qarabağın, eləcə də Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtı olan Şuşanın işğaldan azad olunmasını Türkiyə cəmiyyəti də böyük həyəcanla gözləyirdi. Bu baxımdan deyə bilərəm ki, Şuşa Azərbaycana olduğu qədər, Türkiyə üçün də böyük mənəvi əhəmiyyəti olan şəhərdir. Şuşa türk dünyası üçün böyük mədəni mirasa sahibdir və gələcəkdə Şuşada türk dünyasını əlaqələndirən siyasi-iqtisadi tədbirlərlə yanaşı, mədəni tədbirlərin də keçiriləcəyinin anonsu verilib. Bu baxımdan, Türkiyənin Şuşa şəhərində Baş konsulluq açmaq qərarı böyük əhəmiyyət kəsb edir. Şuşada imzalanan Bəyannamə 20-ci əsrin əvvəllərində imzalanmış Qars müqaviləsinin yeni və daha inkişaf etmiş, təkmil formasıdır. Bundan sonra Naxçıvan Muxtar Respublikasında olduğu kimi, Qarabağın təhlükəsizliyi də birbaşa Türkiyənin təminatı altındadır. Xüsusən hərbi sahədə birgə əməkdaşlıq, eyni zamanda, tərəflərdən hansısa birinin ərazisinə hərbi təcavüz olarsa, digər tərəfin yardımının rəsmiləşdirilməsi, düşünürəm ki, Azərbaycanla Türkiyə arasında artıq uzun illərdir pillə-pillə inkişaf edən dostluq, qardaşlıq və strateji müttəfiqliyin ən üst səviyyəsidir".

Sonda isə deyə bilərik ki, türk dünyası üçün Şuşa Bəyannaməsi məzmunu və bu sahədəki təcrübələri baxımından mühüm motivasiya və ilham mənbəyidir. Bu baxımdan, Türkiyə-Azərbaycan münasibətlərində Şuşa Bəyannaməsinə uyğun irəliləyiş gələcək dövrdə Türk Dövlətləri Təşkilatı çərçivəsində və üzv ölkələr arasında əməkdaşlıq üçün presedent yaratmaq potensialına malikdir.

Aqil Vəlili