Bakı Təşəbbüs Qrupu (BTQ) — XXI əsrdə müstəqillik hərəkatlarını dəstəkləmək və müstəmləkəçiliyə qarşı mübarizə aparmaq üçün Azərbaycanda yaradılmış ictimai təşkilatdır. 2023-cü ildə təsis edilən bu qurum, hələ də xarici idarəetmə altında olan xalqların hüquqları uğrunda çıxış edərək, beynəlxalq arenada tez bir zamanda tanınmış oyunçuya çevrildi. Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin bəyanatları və BTQ-nin öz nəşrləri də daxil olmaqla rəsmi məlumatlara əsaslanaraq, 2025-ci ilin aprel ayına olan vəziyyətə görə onun məqsədlərini, fəaliyyətini və təsirini nəzərdən keçirək.
Yaranma tarixi
BTQ 2023-cü il iyulun 6-da Bakıda Azərbaycanın sədrliyi ilə Qoşulmama Hərəkatının Əlaqələndirmə Bürosunun iclası çərçivəsində təşkil edilmiş "Müstəmləkəçiliyin tam ləğvi" konfransı zamanı təsis edilmişdir. Təşəbbüs bir sıra ölkələrin, ilk növbədə Fransanın Yeni Kaledoniya, Fransa Polineziyası, Martinika, Qvadelupa, Fransa Qvianası və Korsika kimi regionlarda davam edən müstəmləkə siyasətinə cavab olaraq yaranmışdır. Qrupun yaradılması, 2019-cu ildən 2022-ci ilə qədər rəhbərlik etdiyi Qoşulmama Hərəkatı çərçivəsində ədalət və öz müqəddəratını təyinetmə uğrunda çıxış edən Azərbaycanın öhdəliklərinin bir hissəsi olmuşdur.
Missiya və məqsədlər
BTQ-nin əsas məqsədi dünya ictimaiyyətinin diqqətini müstəmləkə ərazilərinin problemlərinə cəlb etmək və onların müstəqillik uğrunda mübarizəsini dəstəkləməkdir. Qrup müstəmləkə siyasəti ilə bağlı insan hüquqlarının pozulmasını ifşa etməyə və əzilmiş xalqların nümayəndələri arasında dialoq platforması yaratmağa çalışır. O, konkret dövlətlərə və ya onların vətəndaşlarına qarşı çıxış etmir, inzibati təzyiq və öz müqəddəratını təyinetmə hüququnun məhdudlaşdırılması da daxil olmaqla, müstəmləkəçiliyin sistemli problemlərinə diqqət yetirir.
Əsas tədbirlər
Yarandığı gündən BTQ dekolonizasiyaya həsr olunmuş ondan çox beynəlxalq konfrans təşkil edib. 2023-cü ilin sentyabrında Nyu-Yorkda BMT-də keçirilən konfransda Baş Assambleyanın "Müstəmləkəçiliyin ləğvi üzrə Dördüncü beynəlxalq onillik" qətnaməsinin yaratdığı imkanlar müzakirə edilmişdir. 2024-cü ildə Vyanada keçirilən konfrans və Yeni Kaledoniyanı dəstəkləyən "Kanak xalqı ilə həmrəylik" videokonfrası mühüm hadisələr olmuşdur ki, burada BTQ fransız hakimiyyətinin etiraz edən kanaklara qarşı hərəkətlərini pisləmişdir.
2024-cü ilin oktyabrında qrup BMT-nin İnsan Hüquqları Komitəsinə Fransanın müstəmləkə siyasətini ifşa edən alternativ hesabat təqdim etmişdir. BMT-nin saytında dərc edilmiş hesabat, dənizaşırı ərazilərin problemlərini beynəlxalq ictimaiyyətə çatdırmaqda mühüm addım olmuşdur. 2025-ci ilin yanvarında Bakıda "Reyunionun müstəqilliyi" konfransı keçirilmişdir ki, burada BTQ-nin icraçı direktoru Abbas Abbasov qrupun təkcə fransız deyil, həm də holland müstəmləkəçiliyinə qarşı mübarizəni dəstəklədiyini vurğulamışdır.
Beynəlxalq təsir
BTQ müstəqillik hərəkatlarının nümayəndələri ilə fəal əməkdaşlıq edir. 2024-cü ildə o, Yeni Kaledoniya və Fransa Polineziyasından olan liderlər də daxil olmaqla, 13 ölkədən və dörd beynəlxalq təşkilatdan nümayəndələri bir araya gətirmişdir. Qrup, fikirlərinə görə hüquqlarını məhdudlaşdıran seçki qanunvericiliyindəki dəyişikliklərə qarşı çıxan kanakları dəstəkləyir. Yeni Kaledoniyanın naziri Mikael Forrest BTQ platformasını yüksək qiymətləndirərək, onun xalqının səsinin dünyaya çatdırılmasına imkan verdiyini qeyd etmişdir.
Tənqid və çağırışlar
BTQ-nin fəaliyyəti diqqətdən kənarda qalmamışdır. 2025-ci ilin yanvarında Fransa Azərbaycanı BTQ-ni dəstəkləməklə "destabilizasiya cəhdi"ndə ittiham etmiş, Azərbaycan XİN isə bunu əsassız adlandırmışdır. Qrup öz növbəsində QHT kimi müstəqilliyini vurğulayır və humanitar aspektlərə diqqət yetirir. Çağırışlar arasında müstəmləkə regionlarından məlumat əldə etmək imkanlarının məhdudluğu və müstəmləkə administrasiyaları tərəfindən müqavimət var.
Perspektivlər
2025-ci ilə qədər BTQ öz şəbəkəsini genişləndirməyə davam edir. Bakıda COP29-a hazırlıq çərçivəsində tədbirlər də daxil olmaqla, yeni konfranslar planlaşdırılır. Qrup müstəmləkə praktikalarını saxlayan ölkələrə təzyiqi gücləndirmək üçün BMT və digər beynəlxalq strukturlarla əməkdaşlığı dərinləşdirmək niyyətindədir. Onun fəaliyyəti dekolonizasiya haqqında qlobal dialoqun mühüm hissəsi olaraq qalır.
Yekun
Bakı Təşəbbüs Qrupu kiçik bir təşkilatın azadlıq uğrunda mübarizə aparan milyonların səsinə çevrilə biləcəyinə bir nümunədir. Onun konfransları, hesabatları və bəyanatları uzun müddət diqqətdən kənarda qalan problemləri qaldırır. Müstəmləkəçiliyin hələ də insan hüquqlarına kölgə saldığı bir dünyada BTQ ədalətə can atanlar üçün ümid mayakı kimi çıxış edir.
