Son illərdə Azərbaycanın paytaxtında yeni tikilmiş binalarda yanğın halları qeydə alınıb ki, bunların da səbəbi əksər hallarda kommunikasiya xətlərində qısa qapanmalar olub. Fövqəladə Hallar Nazirliyinin (FHN) məlumatına görə, təkcə 2024-cü ilin yanvar-avqust aylarında Bakıda çoxmərtəbəli binaların zirzəmilərində və şaxtalarında elektrik naqillərində problemlər səbəbindən 8 yanğın hadisəsi qeydə alınıb. Ötən ilin eyni dövründə isə 11 hadisə olub.
Son hadisələrdən biri avqustun sonunda Yasamal rayonunda Bəsti Bağırova küçəsində baş verib, burada 11 mərtəbəli yaşayış binasının zirzəmisində elektrik lövhəsi yanıb.
Sual yaranır: belə hadisələrə kim məsuliyyət daşıyır və sakinlər nə etməlidirlər? Bu məsələləri "Report" araşdırıb.
İttiham barmaqları müxtəlif istiqamətlərə yönəlib. Tikinti şirkətlərini keyfiyyətsiz materiallara görə günahkar sayırlar və iddia edilir ki, naqillərdə qənaət etmək mənfəət əldə etmək üçün adi bir təcrübədir. Mənzil-tikinti kooperativləri (MTK) məsuliyyəti sakinlərin üzərinə qoyur və təmir üçün əlavə ödənişlər tələb edir. Sakinlər isə öz növbəsində özlərini aldadılmış və taleyin ümidinə buraxılmış hiss edirlər. Vəziyyəti daha da çətinləşdirən odur ki, bu sahədə qanunvericilik bir çox suallar doğurur. Binanın istismara verilməsindən sonra onun vəziyyətinə görə məsuliyyət sakinlərin özləri tərəfindən yaradılan Mənzil Mülkiyyətçilərinin Müştərək Cəmiyyətinə keçməlidir. Lakin təcrübədə hər şey tamamilə fərqli baş verir. MTK-lar, bir qayda olaraq, vəziyyətə nəzarət etməyə davam edir və sakinlərə öz qaydalarını təlqin edirlər.
Yanğınların səbəbləri və texniki problemlər
Ekspertlər qeyd edirlər ki, qısa qapanmaların əsas səbəblərindən biri binaların tikintisində keyfiyyətsiz kabellərdən istifadə edilməsidir. Azad İstehlakçılar Birliyinin kommunal xidmətlər üzrə eksperti Nüsrət Qasımovun sözlərinə görə, kommunikasiya xətlərinin çəkilməsi mənzillərdə istifadə olunacaq elektrik avadanlıqlarının gücünü nəzərə almalıdır. Lakin bir çox hallarda bu amil nəzərə alınmır. Xüsusilə yay aylarında sakinlər kondisionerlərdən aktiv istifadə etdikdə elektrik şəbəkələrinə yük artır ki, bu da xətlərin həddindən artıq yüklənməsinə və nəticədə yanğınlara səbəb ola bilər.
"Əgər kommunikasiya xətləri çəkilən zaman bu cür yüklənmə nəzərə alınmayıbsa, kabellərin izolyasiya örtüyü yanır, onların bir-birinə dəyməsi nəticəsində isə qısa qapanma yaranır. Bu da daha böyük yanğının ortaya çıxmasına səbəb olur", - deyə N.Qasımov bildirib.
Beləliklə, qeyri-adekvat layihələndirmə və kabellərin aşağı keyfiyyəti əsas risk faktorlarına çevrilir.
MTK və hüquqi aspektlər
Evlərin saxlanmasına cavabdeh olan Mənzil-Tikinti Kooperativləri tez-tez nasazlıqların aradan qaldırılması üçün maliyyə məsuliyyətini sakinlərin üzərinə qoymağa çalışırlar. Yuxarıda qeyd etdiyimiz hadisənin fəsadlarını aradan qaldırmaq üçün hər mənzildən zədələnmiş xətlərin bərpası üçün minimum 1000 manat tələb olunur. Lakin belə bir tələb qanunsuz hesab olunur. Vəkil Vamiq Şükürovun izah etdiyi kimi, binanın tikintisi başa çatdıqdan və rəsmi şəkildə dövlət orqanları tərəfindən istismara qəbul edildikdən sonra MTK-nın fəaliyyəti dayandırılmalı və evin idarə edilməsi Mənzil Mülkiyyətçilərinin Müştərək Cəmiyyətinə (MMMC) keçməlidir. MMMC evin sakinləri tərəfindən yaradılır və binanın xidməti üçün vəsaitin toplanmasını təşkil edir.
"Beləliklə, hər hansı bir nasazlıq artıq toplanmış vəsait hesabına aradan qaldırılmalıdır, əlavə ödənişlər hesabına deyil. Bundan əlavə, hətta ev hələ istismara verilməyibsə belə, MTK-lar sakinlərdən kommunikasiyaların təmiri üçün pul tələb etmək hüququna malik deyillər. Bütün zəruri xərclər artıq sakinlərin MTK-ya ödədiyi aylıq kommunal ödənişlərə daxildir. Binanın statusundan asılı olmayaraq, onun xidməti kooperativ tərəfindən artıq toplanmış vəsait hesabına həyata keçirilməlidir", - V. Şükürov bildirib.
Dövlət yoxlamalarının zəruriliyi
"Azərişıq" ASC qeyd edib ki, binaların elektrik təsərrüfatına MTK cavabdehdir və o, mütəmadi olaraq xətləri yoxlamalı və xidmət göstərməlidir:
"Əgər kooperativ bu vəzifənin öhdəsindən gələ bilmirsə, o zaman "ASAN xidmət" kimi dövlət qurumlarına müraciət edilir ki, "Azərişıq" lazımi yoxlamalar və təmir işləri aparsın".
Lakin təcrübədə belə tədbirlər nadir hallarda görülür ki, bu da qəza vəziyyətlərinin sayının artmasına və MTK-ların öz məsuliyyətini sakinlərin üzərinə qoymaq cəhdlərinə gətirib çıxarır. Bu, MTK-ların fəaliyyətinin tənzimlənməsində mövcud olan boşluqların olduğunu göstərir ki, bu da dövlət orqanlarının müdaxiləsini tələb edir.
Beləliklə, Bakıda çoxmənzilli evlərdə yanğın hadisələri vəziyyəti yaşayış binalarının idarə edilməsində, xüsusilə də kommunikasiya xətlərinin vəziyyətinə görə məsuliyyət baxımından ciddi problemlərin olduğunu göstərir. MTK-lar tez-tez qanunu pozaraq sakinlərdən nasazlıqların aradan qaldırılması üçün əlavə vəsait tələb edirlər, halbuki bu xərclər artıq aylıq ödənişlərə daxildir. MTK-ların fəaliyyətini tənzimləyən qanunvericilikdə mövcud olan boşluqlar vəziyyəti daha da ağırlaşdırır.
Problemin həlli üçün dövlət orqanları tərəfindən MTK-ların fəaliyyətinə nəzarəti gücləndirilməsi, ixtisaslı mütəxəssislər tərəfindən kommunikasiya xətlərinin mütəmadi yoxlanılmasını təmin edilməsi, tikinti şirkətlərinin istifadə olunan materialların keyfiyyətinə görə məsuliyyətini artırmaq üçün tədbirlərin görülməsi, sakinlərin MTK-ların qanunsuz tələblərindən hüquqi müdafiə mexanizmlərini inkişaf etdirilməsi zəruri ola bilər.
Yaranmış vəziyyət təcili tədbirlər tələb edir. Bunun qarşısını almaq çoxmərtəbəli binaların tikintisi və istismarına nəzarəti gücləndirmək, bu prosesdə iştirak edən bütün tərəflərin məsuliyyətini artırmaq və maliyyə axınlarının şəffaflığını təmin etmək ilə almaq mümkündür. Sakinlər öz növbəsində öz hüquqlarını fəal şəkildə müdafiə etməli və hökumətə bu problemlərin həlli üçün müraciət edə bilərlər.
Bu addımlar gələcəkdə oxşar hadisələrin qarşısını almağa və vətəndaşların hüquqlarını qorumağa imkan verəcək.
Rəylər