ABŞ-nin İrana hücumu: Yaxın Şərq ölkələri İsraillə müharibəyə qoşulacaqlar?

İsrail-İran müharibəsinin getdiyi bir zamanda, konkret olaraq iyunun 22-də ABŞ İranın nüvə imkanlarını məhdudlaşdırmaq və onu daha çox silahlanmaqdan çəkindirmək üçün birbaşa münaqişəyə qoşulub və İranın nüvə obyektləri Fordoya (Yer altındakı gizli nüvə obyekti), Natanza (İranın uran zənginləşdirmə mərkəzi) və İsfahana (Nüvə yanacaq istehsalı ilə bağlı obyektlər) hava zərbələri endirib. Vaşinqton və Təl-Əviv obyektlərə ciddi ziyan dəydiyini iddia etsələr də, Tehran bunu təkzib edib, zərbələrin təsirinin məhdud olduğunu, yalnız infrastrukturun müəyyən hissəsinə ziyan dəydiyini, bütün obyektlərin hələ də aktiv olduğunu bəyan edib. İran bu hücuma cavab olaraq iyunun 23-də İsrailə raket və dronlarla yenidən hücum edib.

Təbii ki, prosesin bu şəkildə irəliləməsi beynəlxalq ictimaiyyəti də narahat edir. Çünki Yaxın Şərqin taleyi sual altına düşür, İranın Hörmüz boğazını bağlamaq ehtimalı artır, neft qiymətlərinin artması və qlobal iqtisadi risklər gündəmə gəlir.

ABŞ-nin İrana hücumunun regional və qlobal təsirləri

1. Regional təsir: ABŞ-nin İran-İsrail müharibəsinə qoşulması artıq Yaxın Şərqdə böyük geosiyasi zəlzələ yaradıb. İranın əsas proksi müttəfiqi olan "Hizbullah" döyüşə hazır olduğunu bildirib. Tammiqyaslı ikinci cəbhə İsraili iki cəbhədə müharibəyə çəkə bilər. İrandan yönləndirilən şiə milisləri ("Həşdi Şəəbi", "Fatimiyyun", "Zeynəbiyyun") ABŞ bazalarına və İsrailə hücum edə bilərlər. Bu, ABŞ əsgərlərinin birbaşa hədəf alınmasına gətirə bilər. Çünki hücumdan sonra rəsmi Tehran bütün ABŞ bazalarının hədəf olduğunu bildirib. Husilər də İsrailə və ya Qırmızı dənizdəki ABŞ gəmilərinə hücumlar təşkil edə bilərlər. Həmçinin, İran Hörmüz boğazını bağlayarsa, dünya neft tədarükünün təxminən 20%-i dayanacaq. Bu isə enerji qiymətlərini fəlakətli şəkildə artıra və qlobal iqtisadi tənəzzülə gətirib çıxaracaq.

2. Qlobal eskalasiya riski

ABŞ-nin Rusiya və Çin ilə münasibətləri gərginləşə bilər. Çin və Rusiya İranın tərəfini saxlayaraq Birləşmiş Ştatları qınayırlar. Əgər bu dəstək hərbi və ya texnoloji səviyyəyə keçərsə, böyük güclər arasında dolayı müharibə ehtimalı yüksəlir.

3. Qlobal iqtisadi böhran

Neft və qaz qiymətlərinin artması enerji və nəqliyyat xərclərini yüksəldəcək. İnflyasiya, iqtisadi tənəzzül, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə sosial qarışıqlıqlar mümkündür.

4. Diplomatik əlaqələrin pozulması

BMT, Avropa İttifaqı və digər beynəlxalq təşkilatlar ya ABŞ və İsraili qınayır, ya da narahatlıqlarını dilə gətirirlər. Nəticədə diplomatik münasibətlər pozulması, sanksiyalar və qarşılıqlı qadağaların artma ehtimalı böyüyür.

Sonda nə baş verə bilər?

Tam regional müharibə - Livan, Suriya, İraq və Yəmən də münaqişəyə daxil ola, itkilər, humanitar böhran və qaçqın axını arta bilər. Beləliklə, əgər bu münaqişə nəzarətsiz qalarsa, 1973-cü ildəki Yom Kippur müharibəsindən daha genişmiqyaslı bir qarşıdurma istisna deyil.

Qeyd edək ki, Yom Kippur müharibəsi Misir və Suriyanın başçılığı altındakı Ərəb dövlətlərindən ibarət koalisiya ilə İsrail arasında 6-25 oktyabr 1973-cü il tarixləri arasında baş vermiş döyüşlərdir. Münaqişə ən çox 1967-ci ildə baş vermiş altıgünlük müharibə ərzində İsrail tərəfindən ələ keçirilmiş ərazilərdə, Sinay yarımadasında və Colan təpələrində baş tutub. Müharibənin baş verməsinin əsas səbəblərindən biri də Misir prezidenti Ənvər Sədatın Süveyş kanalını yenidən açmağa cəhd etməsi idi.

Bu dəfə də tərəflərin qarşıdurmaya daxil olması daha genişmiqyaslı bir müharibə ilə nəticələnə bilər - bu dəfə isə nüvə silahı təhlükəsi, enerji böhranı və qlobal güclərin açıq qarşıdurması ilə.

Mərahim Nəsib