Səməd Vurğun və Mark Zukerberq

Qan Turalı yazır...

Sosial medianın ən böyük problemlərindən biri də yalan xəbərlərin artmasıdır. Hər gün yüzlərlə, minlərlə yalan xəbər ortaya çıxır, insanlar bu xəbərləri paylaşır, ona inanırlar. Xəbərin təkzib edilməsindən isə onların heç xəbərləri də olmur. Sonra yeni bir yalan xəbər yayılır. Proses bu minvalla davam edir. Milyonlarla adamın xəbər rasionunun əsas hissəsini məhz yalan xəbərlər təşkil edir.

Məsələ heç də xəbərlərlə də yekunlaşmır. İnformasiyalarda da vəziyyət belədir. Biyan kökünün xərçəngi müalicə etməsindən tutmuş, filan vaksinin vərəm xəstəliyi yaratdığına qədər minlərlə, milyonlarla saxta informasiya internetdə tüğyan edir.

Daha pis tərəfi, Azərbaycan da daxil olmaqla bütün ölkələrin sosial media seqmentlərində fırıldaqçılıq və dələduzluq halları mütləq hakimiyyət qazanıb. Bu cür paylaşımlara da heç bir müdaxilə yoxdur.

Ancaq bu günlərdə baş verən bir hadisə yaxın gələcəkdə sosial mediadakı yalan xəbərlərin ümumiyyətlə pik həddə çatacağına və sosial media zibilliyinin göz işlədikcə uzanacağına dəlalət edir.

Belə ki, "Facebook" və "Instagram" sosial şəbəkələrinin sahibi olan "Meta" şirkəti müstəqil xəbər təsdiqləyicilərinin xidmətindən imtina etdiyini bildirib. Sözügedən təsdiqləyici saytlar xəbəri analiz edir, onun düzgün, ya da yalan olduğunu müəyyənləşdirir. Xəbər də sosial mediada bu yarlıqla, bu etiketlə paylaşılırdı. Misal üçün, xəbər yalandırsa üstünə "Yalandır" yazılırdı. İndi isə bu xidmət də olmayacaq.

Əlbəttə ki, bu sistem heç də işlək deyildi. Ancaq qeyri-işlək olan bir sistemin ləğv edilməsi də "Meta" şirkətinin və ümumilikdə sosial media şirkətlərinin işə yanaşmasının nə qədər qüsurlu olduğunu göstərir. Bu faktlar göstərir ki bu şirkətlər üçün istifadəçilərin heç bir əhəmiyyəti yoxdur.

Şirkətin sahibi Mark Zukerberq öz qərarını belə izah edir: "Xəbərin düzgünlüyünü yoxlayan ekspertlər siyasi baxımdan tərəfkeşlik edirlər. İfadə azadlığı məsələsində köklərimizə qayıtmalıyıq".

Xəbərin düzgün olub-olmamasının siyasi mövqeyə nə aidiyyəti var? Bu son dərəcə obyektiv bir məsələdir. Rəy məsələsində subyektivliyi başa düşmək mümkündür, ancaq xəbər məsələsində əsla. Əslində məqsəd də aydındır. Siyasi mövqeni "Meta" rəhbərliyi göstərir.

Ağ Evin yeni sakinləri "Facebook"un xəbər siyasətindən narazıdırlar. Buna görə də "Meta" şirkəti onların maraqlarına uyğun gələn addımlar atır. Ancaq bütün bunların nə ilə nəticələnəcəyi də sual altındadır.

Əslində məsələ heç də sosial şəbəkələrlə bağlı deyil. Yalan xəbər, təbliğat həmişə mövcud olubdur. Ancaq onun heç bir zaman indiki qədər güclü yayılma mexanizmi olmayıb. İndi cəmi bir neçə dəqiqə ərzində bir xəbəri milyonlarla, milyardlarla insana çatdırmaq mümkündür. Bəli, insan övladı bu sürəti, bu sistemi kəşf edib. Ancaq bu, doğru, düzgün, dürüst və ən əsası isə əxlaqlı xəbər, informasiya üçün işlədilmir.

İşin ən maraqlı cəhəti isə yeni qərarın ancaq ABŞ üçün qüvvədə olacağıdır. Başqa sözlə desək, bu qərar Böyük Britaniya və Avropa Birliyi üçün heç bir əhəmiyyət kəsb etməyəcək. Onlar əvvəlki qaydada müxtəlif xəbər yoxlayıcıları ilə çalışacaqlar. Başqa cür mümkün də deyil, çünki Avropa ölkələrinin qanunvericiliyi sosial şəbəkələr üçün xeyli sərtləşdirilib.

Səməd Vurğunun "Qalib gələcəkmi cahanda kamal?" sualı hələ də aktualdır. Bu gedişlə hələ uzun illər də aktual olaraq qalacaq.