“Qara Volqa”: Polis polkovniki dəstə liderinin sirrini demək olar ki, açıb - İSTİNTAQ

Kriminal aləmdə “Pəncəli Aslan” kimi məşhurlaşan, Bakıda “Qara Volqa” dəstəsinin əfsanəvi liderinin əsl adının axtarılması yazıçı və istefada olan milis polkovniki Qeorqi Pavloviç  Zapletin üçün ömürlük bir işə çevrilib.

Qeorqi Zapletin Daxili İşlər Nazirliyinin rəhbərliyinin belə qatıldığı araşdırmalarının nəticələri haqqında Oxu.Az-a danışdı. Polkovnik demək olar ki, hədəfə çatmaq üzrədir.

1966-cı ildə məşhur yazıçı, Azərbaycanda dedektiv janrının banisi Cəmşid Cabbar oğlu Əmirov “Qara Volqa” cinayət romanını nəşr etdi. 1994-cü ildə bu kitab əsasında rejissor Elşən Məmmədov eyniadlı bir film çəkdi. Lakin bu əsərlər də dəstə lideri haqqında tam həqiqəti deyə bilmədilər.

Hətta məşhur rus teleaparıcı Leonid Kanevski “İstintaq başladı... “Pəncəli Aslan” verilişində də həqiqətə çata bilmədi. Bu günə qədər Pəncəli Aslan haqqında çox az məlumatlar qorunub saxlanılıb və bu görüntü hələ də sirr halında qalıb.

Son bir neçə ildə Q.Zapletinə yalnız bir sual əziyyət verirdi: 1950-1960-cı illərdə Azərbaycan paytaxtının sakinlərini dəhşətə gətirən mütəşəkkil cinayətkar qrupun rəhbərinin adı nə olub?

Arayış: Məşhur yazıçı, Qarabağ qazisi Qeorqi Pavloviç Zapletin 1941-ci ildə Bakının tam mərkəzində - İçərişəhərdə anadan olub. Neft Kollecini bitirdikdən sonra Bibiheybət yatağında operator və usta köməkçisi kimi çalışmağa başlayıb. 1964-cü ildə Mərkəzi Komitə komsomolunun birinci katibi Məsud Əlizadənin balıq ovuna gəlməsi ilə Q.Zapletinin həyatı kəskin şəkildə dəyişib. Məhz o, gənc fəal Zapletinin fərqinə varıb. Zapletin artıq 22 yaşında “Neft daşları” komsomol komitəsinə rəhbərlik edirdi. Sonra o, Bakı Ali Partiya Məktəbini bitirdi və həmin vaxt Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi olan ümummilli lider Heydər Əliyevin əmri ilə 1974-cü ildə Mərkəzi Komitənin təbliğat və təşviqat şöbəsində təlimatçı vəzifəsinə təsdiq edildi. 1979-cu ildə Q.Zapletin Mərkəzi Komitə Bürosunun qərarı ilə daxili işlər orqanlarına işə göndərildi və siyasi-maarif işləri şöbəsinin müdiri vəzifəsinə tövsiyə edildi. Son illərdə Q.Zapletin daxili işlər orqanlarında islah-əmək müəssisələrinin müdir müavini vəzifəsində çalışıb. 90-cı illərin əvvəllərində o, istefa edir və yazıçılıq  fəaliyyətinə başlayır. Q.Zapletin 15 kitabın müəllifidir: “Həmişə keşikdə”, “Ya Ətağa Cəddi” (”Ağa Seyid Əlinin həyat əfsanəsi”), “Akademik Akif Əlizadə: elmə həsr edilmiş həyat”, “Qəlb yaddaşı”, “Azərbaycan tarixindəki ruslar” , “Neft daşları - 60 illik cəsarət və əmək qəhrəmanlığı”, “Azərbaycan polisinin tarixi” və s.

İstefaya çıxdıqdan sonra məşhur jurnalist - “Panorama” qəzetinin baş redaktoru Aqşin Kazımzadə (2011-ci ildə vəfat edib) Q.Zapletini nəşrə işə çağırıb.

Bir gün milis polkovniki C.Əmirovun “Qara Volqa” kitabını əlinə alır. Sona qədər oxuyandan sonra, kitabın son səhifəsində “Xanlar-Nalçik-Bakı” işarəsi ilə rastlaşır.

Q. Zapletin bunun üzərində dərindən düşünsə də, bu əlaqənin nə demək olduğunu anlamırdı, çünki kitabda bu barədə heç nə deyilməmişdi. Ümumiyyətlə, C.Əmirovun kitabında bir çox suallara cavab yox idi.

“Bu barədə C.Əmirovun bütün qohumlarından, o cümlədən qızından soruşdum, amma bu əlaqənin nə demək olduğunu və “Pəncəli Aslan”ın əsl adını bilmədi. Müxtəlif materialları araşdırmağa başladım, dəli olacağımı düşünürdüm. Ali Məhkəməyə müraciət etdim, ancaq oradakı axtarış heç bir müsbət nəticə vermədi, çünki hansı soyadla axtaracağımızı bilmirdik. Arxivdə cinayət işi tapmaq üçün soyadı bilməlisən. Tilsimli dairə yaranmışdı. Bütün bu müddətdə dostum A.Kazımzadə məni həvəsləndirirdi. O deyirdi: “Qaz. Tap”. İndi, onun ölümündən sonra dostumun istəyini yerinə yetirməliyəm”, - deyə Q. Zapletin bildirir.

Mərkəzi Univermağın direktorunun həyat yoldaşı özü qızıl olan çantanı Pəncəli Aslana verdi.

“Qara Volqa” dəstəsinə bir qadının rəhbərlik etməsi 1966-cı ildə dəstə üzvlərinin məhkəməsi başlayandan sonra məlum oldu. Dəstə rəhbərinin özü də müttəhimlər kürsüsündə idi. Lakin cinayət işinin təfərrüatları yalnız bir qism insana - istintaq və məhkəmə baxışı ilə məşğul olanlara məlum idi.

Dəstə yaranandan bəri Pəncəli Aslanın qadın olduğunu bilən yeganə insan isə onlara məxsus qara “Volqa”nı idarə edən sürücü Arif Əliyev idi. Amma onun özü də dəstə başçısının əsl adını bilmirdi. A.Əliyev uzun illərini həbsdə keçirib və 2006-cı ildə ölüb.

Bir dəfə az tanıdığı bir gənc A.Əliyevin yanına gələrək, Bakı Univermağının zərgərlik şöbəsini soymağı təklif edir. O, avtomobil idarə edə bilən birini axtardığını deyib.

Söhbətdən sonra yeni tanışı A.Əliyevin evində gecələyir. Səhər ev sahibi qonaq otağına baxanda isə donub qalır: çarpayıda bir qız yatırdı. Lakin sonradan qonaq yuxudan ayılıb A.Əliyevin yanına gələndə heç bir əlamət onun qadın olduğunu göstərmirdi. A.Əliyev də özünü heç nə bilməmiş kimi göstərir. Bundan sonra onlar birlikdə “işləməyə” razılaşırlar.

Həmin dövrdə bu, Bakıda ən qəddar dəstələrdən biri idi. Onların hesabında onlarla soyğun, talan və hətta qətl var idi. Dəstə bütün əməliyyatlara qara “Volqa”da gedirdi. Sovet dövründə belə bahalı maşını almaq çox çətin idi. Bu markada olan avtomobillər əsasən, dövlət adamlarında olurdu. Buna görə, müstəntiqlər böyük talanların istintaqını apararkən uzun müddət soyğunçuların kimin maşınında hərəkət etdiklərini anlaya bilmədilər. Həqiqət ancaq A.Əliyev saxlanıldıqdan sonra ortaya çıxdı.

Məlum oldu ki, maşın univermağın direktoru Abram Lifşisə məxsus imiş. Dəstə hər dəfə gecə “işə” gedərkən, krançı işləyən A.Əliyev avtokranla direktorun qarajına yaxınlaşar, qarajı qaldıraraq maşını oğurlayar, səhəri isə yerinə qaytarardı.

Bir dəfə maşının sahibi nədənsə şübhələnib, pedalların altına tələ qoyur və A.Əliyev ona düşür. Həmin vaxtdan etibarən quldur dəstənin qara “Volqa”sı Bakı küçələrindən itir, dəstənin özü də bir müddət qarətlərini dayandırır.

Həmin vaxt təcrübəli əməliyyatçı Əli Rüstəmovun da daxil olduğu operativ istintaq  qrupunun üzvləri artıq dəstənin izi ilə gedirdi. Leonid Kanevskinin “İstintaq başladı... Pəncəli Aslan” videosüjetinə əsasən, daxili işlər orqanlarının əməkdaşı A.Rüstəmov dəstənin içərisinə gizli əməkdaşını daxil edə bilir. O da axtarışlarını Sovet dövründə mənfi mənada məşhur olan “Kubinka” sakinləri ilə başlayır. Həmin dövrdə ən qəddar cinayətlər burda planlaşdırılır, talan burda paylaşılırdı, mallar burda satılırdı. Cinayət yolu ilə əldə edilən hər şeyi, hətta silahları və sənədləri də “Kubinka”dan almaq olardı.

Q.Zapletinin sözlərinə görə, A.Rüstəmovun bütün şəhərdə casusu var idi və onlardan  xüsusi bacarıqla istifadə edirdi. Bu gün təəssüf ki, belə detektivlər azdır.

A.Rüstəmovun gizli agenti dəstə barədə informasiyanı zərrə-zərrə toplayırdı. Bir dəfə o, spekulyasiya ilə məşğul olan bir kişi ilə tanış olur və onun evinə gedərək “Qara Volqa” barədə sorğu-suala tutur. Ehtimal olunur ki, satıcının arvadı masanı həmin vaxt hazırlayırdı və ərinin qonaqla söhbətini eşidir. Bir neçə gündən sonra agent A.Rüstəmovla əlaqəyə çıxmır. Onun cəsədi “Kubinka”nın kənarında tapılır – o, ürəyindən kəskin zərbə ilə vurulmuşdu.

Pəncəli Aslan özünü və səsini asanlıqla dəyişə bilmə istedadına malik idi. O, sonrakı qurbanı kimi 1961-ci ildə Nizami küçəsində tikilən Mərkəzi Univermağın direktoru Musa Hüseynovu seçir. Kişi tez-tez yaxınlıqdakı restorana nahara gedirdi. Belə günlərin birində direktorun masasına tanımadığı şəxs əyləşir, onlar arasında söhbət yaranır. Yəqin ki, siz artıq bunun Pəncəli Aslan olduğunu anladınız…

O, Mərkəzi Univermağın direktorunun cədvəlini diqqətlə araşdırmışdı, sonra onun ev telefonunu əldə edir. M.Hüseynovla bir neçə dəfə restoranda oturmaq dəstə başçısına nəinki onun səsinin bütün ahənglərini öyrənməyə, həm də kişinin bütün saxlanclarının evində saxladığını anlamağa imkan vermişdi.

Tam hazır olduqdan sonra Pəncəli Aslan M.Hüseynovun ev nömrəsinə zəng edir. Dəstəyi direktorun arvadı götürür. Ərinin səsini yamsılayan Pəncəli Aslan deyir: “Prokurorluq əməkdaşları evdə yoxlanışa başlayacaqlar, buna görə mənzildəki bütün qızılları götürüb qohumların evində gizlətmək lazımdır. Və bax, işə zəng eləmə, telefon dinlənilir”.

Qadın tələsik evdə gizlədilən bütün zinət əşyalarını və pulları götürərək əl çantasına qoyur və evdən çıxır. Lakin küçədə onun yolunu naməlum kişi kəsir. O, özünü daxili işlər orqanlarının əməkdaşı kimi təqdim edərək, çantanı qadının əlindən alır. Maşına əyləşəndə isə kişi donub qalmış qadına çevrilərək, ərinə milisə getməyi və səmimi etiraflar etməsi barədə göstəriş verir.

Gecə, M.Hüseynov işdən qayıdandan sonra isə həyəcanlanmış qadın ona dediyi hər şeyi etdiyini – qızılları bir çantaya yığaraq qohumlarına vermək istədiyini, ancaq yolda  milis əməkdaşı ilə qarşılaşdığını deyir...

M.Hüseynov dəhşət içində başını tutur. MUM direktoru dərhal milisə gedərək hər şeyi danışır.

Milisə informasiya gəlir ki, əl çantasını oğurlayan şəxs gizlənmək üçün Moskvaya uçub. Moskva Cinayət Axtarış idarəsinin əməkdaşları Domodedovo aeroportunda onu saxlayırlar. Gənc kişini M.Hüseynovun təsvirinə bənzər çanta ələ vermişdi. Elə həmin vaxtda “Qara Volqa” rəhbərinin sirri açılır…

Dəstə üzvləri müttəhimlər kürsüsündə olarkən bu günə qədər onlara qadının rəhbərlik etdiyini öyrənirlər. İstintaq zamanı isə inanılmaz fakt ortaya çıxır: məlum olub ki, oğurlanan pul vəsaitlərinin bir qismi uşaq evlərinə köçürülürmüş.

Dəstə rəhbərinin uzun illik sirrinin izi ilə

“Bu yaxınlarda, Ramil Usubovun istefasından əvvəl mən DİN-ə Pəncəli Aslan barədə hər hansı bir informasiya öyrənmək üçün müraciət etdim. Qurumun rəhbəri oğru dünyasının bütün arxiv kartotekalarını araşdırmağı tapşırdı. Əvvəlcə axtarışlar heç bir nəticə vermədi. Pəncəli Aslanın pasport məlumatları arxiv kartotekasında yoxdur”, - deyə Zapletin vurğuladı.

“Bütün bunlar çox qəribədir. Ancaq ehtimal ki, bu mistikanın izahı var. Bəlkə Pəncəli Aslan “KQB” (SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi) agenti idi”, - deyə Q.Zapletin düşüncələrini bildirib.

Sovet dövrünün ən qəddar dəstələrindən birinin rəhbərinin şəxsi məlumatlarının kartotekada olmaması faktını nə ilə izah etmək olar?

“Ehtimallara görə, Pəncəli Aslanın ailəsində o, dünyaya gələnə qədər artıq 5 qız uşağı olub. Ana altıncı dəfə hamilə olanda, ata – kriminal aləmin nümayəndəsi bəyan edir ki, yenə qız doğulacağı təqdirdə onu və uşağı öldürəcək”, - yazıçı vurğulayır.

Lakin yenə qız dünyaya gəlir. Ata öz taleyi ilə barışır, lakin qızını oğlan kimi - cəsarətli, qorxmaz və qəddar böyütməyi qərara alır.

“Mən DİN-ə kömək üçün müraciət edəndən sonra qurumun bir əməkdaşı mənə zəng edərək, kartotekada Pəncəli Aslanla əlaqəsi ola biləcək informasiya tapdığını bildirdi. O, soyad, ad və ata adını açıqladı: Meretukova Aslanxan İsmayılovna. Siz təsəvvür edə bilərsiniz ki, mən həmin vaxt hansı hissləri keçirdim? Buna görə ona Aslan deyirdilər. Bu, onun əsl adı idi. Bunu anlamaq çətin idi, çünki Azərbaycanda qızlara Aslanxan adı qoyulmurdu”, - Q.Zapletin deyir.

Azərbaycanda qızlara belə ad qoyulmur, Adıgeydə isə qoyulur. Elə Meretukova soyadının özü də əsl adıgey soyadıdır. Adıgeylər Aslanxan adını həm qızlarına, həm də oğlanlarına qoyurlar.

“Əldə etdiyim məlumat mənə onu deməyə əsas verir ki, Meretukovlar əvvəllər Quba rayonu ərazisində yaşayıblar, sonra Xanlar rayonuna (hazırda Göygöl) köçüblər. Xanlarda həmin vaxt  bu dəstənin ən qaniçən üzvü, əslən Daşkəsənin Bayan kəndindən olan erməni Marqarita İvanyan yaşayırdı. Bu da C.Əmirovun kitabında “Xanlar-Nalçik-Bakı” işarəsinin sirri. Hələ ki, bunda dayanmışam. C.Əmirovun kitabına görə Marqarita İvanyan Pəncəli Aslanla birlikdə ittiham olunub”, - deyə yazıçı əlavə edib.

“Yeri gəlmişkən, Pəncəli Aslan Mərkəzi Univermağın direktorundan oğurlanan qızıllarla gizlənməyə cəhd edərkən, dəstənin Zəli ləqəbli dəstə üzvünün evində gecələmişdi. O da Pəncəli Aslanın oğurladığı əl çantasındakı zinət əşyalarından bir qismini özünə götürməyə imkan tapmışdı. Sonradan dəstə rəhbəri bunu öyrənir, lakin həmin vaxt o, ciddi rejimli kolonda idi. Pəncəli Aslan həbsdən çıxdıqdan sonra Bakı çimərliklərindən birində qətlə yetirilmiş Zəlinin cəsədi aşkarlanır. Ehtimal ki, dəstə rəhbəri öz təhdidini həyata keçirib”, - deyə Q.Zapletin bildirib.

Deyilənə görə, Pəncəli Aslan sonuncu dəfə 90-cı illərin ortalarında görünüb. Bəzi məlumatlara görə, o, Bakının Qaradağ rayonunda Lökbatan qəsəbəsi ərazisində yaşayıb. Lakin bu informasiyanı təsdiqləmək cəhdlərimiz uğursuzluğa düçar oldu. Qaradağ rayon  Polis İdarəsi əməkdaşlarından heç kim, istər keçmiş, istərsə də, indikilər belə bir sakin tanımayıb.

Ancaq Pəncəli Aslanın sirrini açmaq cəhdləri davam edir...

P.S: Biz axtarışlara son verəndə rahatlıq tapacağıq və bu rahatlıq əbədi olacaq.

Ramella İbrahimxəlilova